7 October 2024 Gelecek Geçmişin Ürünüdür

Pers mitolojisinde yükselen güneş tanrısı Mithra

Mithra, Hint-Avrupa halkının en az iki kolunda, yani İranlılar ve Hint-Aryanlarda ortak olan bir tanrıydı.

Mithra ayrıca antik Hint-İran mitolojisinde Mithras, Sanskritçe Mitra doğuda Hindistan’dan İspanya, Büyük Britanya ve Almanya’ya kadar uzanan ışık tanrısıydı.

Adının geçtiği en eski yazılı kaynak M.Ö. XIV yüzyılın sonundan kalma bir antlaşma metnidir. Hitit ve Mitanni devletleri arasında yapılan bu antlaşmada Varuna, Mitra ve Nasatyas adına yemin edilmiştir. Mitra adının geçtiği ikinci yazılı kaynak Hintlilerin Rigveda metinleridir. Bir başka yazılı kaynak da Zerdüşt’ün Avesta’sıdır.

Sanskritçe dost anlamına gelen “Mitra”, “Mithra” olarak anıldığı Avesta’da da “anlaşma, sözleşme” anlamında kullanılmıştır.

 Taq-e Bustan'daki II. Şapour'un kaya kabartmasında Tanrı Mithra, Taq-e Bustan I olarak da bilinen Taq-e Bostan'daki Sasani kralı Fotoğraf: Vikipedi
Taq-e Bustan’daki II. Şapour’un kaya kabartmasında Tanrı Mithra, Taq-e Bustan I olarak da bilinen Taq-e Bostan’daki Sasani kralı Fotoğraf: Vikipedi

Her iki kelime Mitra veya Mithra, “sözleşme, anlaşma, ittifak ve vaat” anlamlarını çağrıştıran aynı mitrá “sözleşme” adından türediği belirtiliyor. Her iki kelimenin de sözleşme anlamına gelen bir kelimeden türemiş olması, Mitra’nın güneşten çok ahlaki davranışlarla ilişkilendirilen bir tanrı olduğunu göstermektedir.

Bununla birlikte Mithra, doğan güneşin, sözleşmelerin, antlaşmaların ve dostluğun tanrısıydı ve mevsimlerin ve kozmik düzenin düzenli değişiminden sorumluydu.

Aynı zamanda müminlerin koruyucusu ve asha’ya (hakikate) rehberlik eden ve karanlığın güçlerine karşı en güçlü savaşçıydı. Genellikle bereketli suların tanrıçası Anahita ile eşleştirilir.

Zerdüştler döneminde etkisi azalan Mithra inancı, Zerdüşt’ten sonra özellikle Ahamenişler (M. Ö. 550-330) döneminde yeniden önem kazanmıştır. İlk Ahameniş yazıtlarında sadece Ahura Mazda “tanrıların en büyüğü” olarak anılırken, sonraki yazıtlarda Ahura Mazda’ya ek olarak Mithra ve tanrıça Anahita’ya imparatorluk hanedanını ve krallığı kutsaması için dua edildi.

Tanrı Mithra, gümüş bir mızrak, altından bir yay ve oklar, hançerler, baltalar ve silahlarının en heybetlisi olan ünlü gürzüyle silahlanmış beyaz atların çektiği bir arabaya binmiş olarak tasvir edilmiştir. Kozmik düzeni kontrol eden tanrı olarak, bir kralın yönetimini meşrulaştıran farr’ın (“ilahi lütuf”) korunmasından ve dağıtılmasından sorumluydu. Mithra bir hükümdara yönetme hakkı verdi ve kral haksız davranışla sözleşmeyi ihlal ettiğinde, ilahi lütuf geri çekildi ve daha değerli bulunan bir başkasına verildi.

Roma ordusu doğuya düzenlenen seferlerle Pers dininden etkilenmiştir. Bundan dolayı, Fars/İran inancıyla hiçbir ilgisi olmayan Roma gizem dininde Mithras Kültü izleri görülür.

 Mithraic gizemleri, tanrı Mithras merkezli bir Roma gizem diniydi.
Mithraic gizemleri, tanrı Mithras merkezli bir Roma gizem diniydi.

Bu makaleyi ünlü İranlı İlya Gersheviç tarafından tercüme edilen Mithra’yı öven Avesta ilahisinden en güzel pasajlardan biri (4.3-4) ile bitirmek istedik.

“Sözleri doğru olan, meydan okuyan, bin kulağı olan, iyi yapılı, on bin gözü olan, uzun boylu, geniş bir bakış açısına sahip, güçlü, uykusuz, (sürekli) uyanık olan, savaşçıların atlarının yelelerine taptıkları (=yakın eğilerek), takımları için güç, kendileri için sağlık, düşmanlara karşı çok dikkatli olma, düşmanlara karşılık verme yeteneği, kanunsuz, düşman rakipleri bozguna uğratma yeteneği olan taptığımız çayırların koruyucusu Mithra’ya , Ölümsüz hızlı atlı güneşin önünde Har’ın karşısına yaklaşan ilk doğaüstü tanrı olan [Mithra]; altınla boyanmış güzel dağın zirvesini ilk ele geçiren kim…”

Kaynak: Tahran (Acta Iranica 17) Gershevitch, İlya. (1967)

Curtis,  Pers Mitlerine Karşı.  Texas Press Üniversitesi, 1993.

Britanya

Kapak Fotoğrafı: Sasani imparatoru II. Ardashir’in yatırımı (İran, Taq-e Bostan’da MS 3. yüzyıla ait kısma. Solda, atkıyı kutsayan, yükseltilmiş baromlu yazata Mithra duruyor. Wikipedia ).

Banner
Benzer Yazılar

Hristiyanlık Öncesi İskandinav Dinine Yeni Yorum

26 Şubat 2021

26 Şubat 2021

Hristiyanlıktan önceki İskandinav dini hakkında yapılan araştırmalar İskandinav dininde düşünülenden çok fazla çeşitlilik olduğunu gösterdi. Stockholm Üniversitesinin yaptığı 10 yıllık...

Tanrıçaların Meyvesi Nar

10 Nisan 2021

10 Nisan 2021

Eski çağ insanı doğayı yorumlarken kişileştirme somutlaştırma yoluna gitmiştir. Anlam veremediği yada zihninde şekillendiremediği güçlere insan, hayvan ve nebattan yakıştırmalar...

Yaramazlık Yapan Çocukları Cezalandıran Krampus Gecesi Şeytanı

3 Aralık 2020

3 Aralık 2020

Avrupa’nın bazı yörelerinde Hristiyanların 6 Aralık tarihinde kutladıkları Aziz Nicholas Günü‘nde,  yaramazlık yapan çocukları cezalandırdığına  inandıkları bir şeytan varmış. Bu...

Vikingler, Kıyameti Önlemek İçin Volkanik Mağaraya Devasa Bir Tekne Oydular

26 Nisan 2021

26 Nisan 2021

Arkeologlar, Vikinglerin Ragnarök ile yani tanrıların öldürüldüğü ve dünyanın alevler içinde kaldığı hikaye ile ilişkilendirilen İzlanda da bir mağarada da...

Türk Tarihinde ki İlk Kadın Hakan “İskit Kraliçesi Tomris Hatun”

3 Ekim 2020

3 Ekim 2020

MÖ VIII. yüzyılda tarih sahnesine çıkan ve MS II. yüzyıla kadar hâkimiyetlerini devam ettiren İskitler de doğuda Çin Seddi’nden batıda...

Hitit Dağ Tanrıları ve Kökenleri

10 Mayıs 2021

10 Mayıs 2021

İnsanoğlu varoluşundan itibaren kontrol altına alamadığı birçok doğa olayını daha yüce bir güce bağlamış ve bu gücü de bir şekilde...

İskandinav Tanrıçası “Frigg” ve Hüzünlü Hayatı

16 Mayıs 2021

16 Mayıs 2021

İskandinav Tanrıçası Frigg, Asgard’ın Kraliçesi ve en güçlü tanrıçasıdır. Evinin adı “bataklıklar salonu” anlamına gelen Fensalir’dir. Babasının adı Fjorgynn ve Tanrı ...

Özgürlük Sembolü Frig Şapkası’nın Türkiye’den Kolombiya’ya Yolculuğunun Hikayesi

10 Ocak 2021

10 Ocak 2021

Anadolu uygarlıkları içinde önemli bir krallık olan Frigler (Phrygia) modern dünyamızda şapkaları ile ünlüdürler. Frig şapkası, günümüzde özgürlüğün sembolü olarak...

Günlere İsim Veren İskandinav Tanrı ve Tanrıçaları “Odin, Thor, Frigg”

10 Ekim 2020

10 Ekim 2020

Marvels filmlerinin güzel oyuncu ve yakışıklı jönlerin dünyası Asgard sakinlerinin İskandinav Mitolojisinin gerçek kahramanları olduğunu biliyor muydunuz? Yunan Panteonunda var...

Türk Mitolojisinde Kurt Kurtarıcı ve Rehberdir

3 Mayıs 2021

3 Mayıs 2021

Her ulusun mitolojisinde hayvan totemleri vardır. Türk ulusunun mitolojisinde de birçok hayvanın varlığını görmekteyiz. Bu hayvanların başında Türk ulusunun zor...

İyi ve Koruyucu Ruhların İnme Yolu Kayın Ağacı

28 Ocak 2021

28 Ocak 2021

Türk mitolojisinde ağaç sembolü önemlidir. Ağaç, kutsaldır ve içinde yer alan kutsal enerjisinden yararlanır. Türk mitolojisinde kutsal olarak olarak kabul...

Dünyanın İlk Güzellik Yarışması Kaz Dağlarında Yapıldı

27 Ekim 2020

27 Ekim 2020

Dünyanın ilk Güzellik yarışması İda Dağı (Kaz Dağı) eteklerinde Paris’in hakemliğinde Aphrohite, Hera ve Athena arasında yapılmıştır. Mitoslarda İdaios ve...

Yunan Tanrısı Apollon’u Tasvir Eden 2000 Yıllık Mühür Kudüs’te Bulundu

8 Kasım 2020

8 Kasım 2020

Yunan tanrı panteonunda müziğin, sanatların, Güneş’in, ateşin ve şiirin tanrısı, Apollon‘un tasvir edildiği 2000 yıllık mühür Kudüs’te bulundu. Olympos Dağı’nın...

Sümer Bira Tanrıçası Ninkasi Ve O’nun İlahisi

9 Haziran 2021

9 Haziran 2021

Yerleşik kültür ürünü bira yazılı kayıtlara göre Sümer medeniyetinde ortaya çıkmıştır. Biranın Sümer medeniyetinden önce bir geçmişe sahip olup olmadığına...

Tevrat’da Geçen Hz. İbrahim’in Hikayesi Hangi Mitolojik Hikayeye Benziyor?

30 Eylül 2020

30 Eylül 2020

Mitolojik hikayelerdeki genel karakterlerin bir çoğu günümüz dinsel hikayelere de kaynaklık etmektedir. Hatta o kadar fazla benzeyenler vardır ki insanlarda...

Yorumlar
Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

[mc4wp_form id=”621″]