3 December 2023 Gelecek Geçmişin Ürünüdür

Özgürlük Sembolü Frig Şapkası’nın Türkiye’den Kolombiya’ya Yolculuğunun Hikayesi

Anadolu uygarlıkları içinde önemli bir krallık olan Frigler (Phrygia) modern dünyamızda şapkaları ile ünlüdürler. Frig şapkası, günümüzde özgürlüğün sembolü olarak kullanılmaktadır. Güney Amerika ülkelerinin armalarında dahi Frig şapkası kullanılagelmektedir.

Güney Amerika ülkesi Kolombiya resmi armasında yer alan Frig şapkasının Türkiye’den Kolombiya’ya uzanan yolculuğu makale konusu oldu. Bu ilginç yolculuğun başlangıcı makalenin başlangıç kısmında, 2013-2018 yıllarında Türkiye Cumhuriyeti Bogota Büyükelçisi olan Engin Yürür’ün gözlemleri ve Konya Selçuk Üniversitesi’nde eskiçağ uygarlıkları tarihi alanında görev yapan Prof. Dr. Hasan Bahar‘ın katkıları ile gerçekleştirilen araştırma sonucunda ortaya çıktığı ifade edilmektedir.

Frig şapkasının binlerce yıl boyunca birçok ulus tarafından özgürlük sembolü olarak kullanıldığına dikkat çeken makale, Prof. Dr. H. Bahar’ın danışmanlığında eskiçağ tarihi bölümünde doktorasını tamamlamış olan Yeşim Dilek ve 2013-2017 yıllarında Kolombiya’daki Türkiye Cumhuriyeti Bogota Büyükelçiliği’nde görev yapan Önder Boyacı ortak yazımı ile üretilmiştir.

Frigya Krallığı’nın hakimi olduğu topraklar

 

Frig Şapkasının Türkiye’den Kolombiya’ya Yolculuğu başlıklı makalede yer alan bazı bilgileri sizler için derledik.

“Frigya Başlığı, Frig Tanrısı Attis ile birlikte ortaya çıktı. Diriliş, onunla özdeşleştirildi. Attis’ten bahsetmeden önce, birlikte olduğu tanrıyı hatırlamak gerekir.
Çoğu kaynakta Frig ana tanrıçası Magna Mater ile ilişkilendirilir. Dinler tarihinde Magna Mater, Kybele (Cybele) olarak bilinir. Yunanlılar tarafından kullanılan ad Cybele, evrensel bir nitelik ve yaşam ve bereket tanrıçasıdır. Verimli toprakların tanrıçası ve kaynağı olarak Kybele kültü birçok yerde yayıldı ve sonraki Frig uygarlıklarında benimsendi. Ama en çok da Frig kültür mirasının bir sembolü olarak kaldı.”

Makale de Frig başlığının ortaya çıkışını anlatan iki mitolojiye yer verilmektedir. Bu hikayelerden birisi şöyle;
“Attis, annesi tarafından bir nehir kıyısında terk edilmiş bir yetimdir. Kybele’nin aşık olduğu çok güzel bir genç adama döner. Ama Kybele, onun herhangi bir kadınla birlikte olmasını yasaklar. Attis nehir perisine aşık olur. Sangaria ve onunla bir mağarada ilişki yaşar. Bu ilişkiyi haber alan Kybele delirir ve Attis’i hadım eder. Attis’in ölümüne neden olan bu hadım olayı sonrası Kybele’nin acıyla yas tuttuğunu gören Sabasius, Attis’i diriltip ölümsüz kılar. Tanrıçanın her yıl ilkbaharda Attis’e ulaştığını ve böylece doğanın yakınlaştığını yeni hayata kavuşulduğuna; ve tam tersi de, onu kaybettiğinde doğanın kış uykusuna yattığına inanılır.
Mart sonu veya Nisan başlarında kutlanan bu buluşma, bereket, yenilenme ve yeniden doğuşu temsil ediyordu. Böylece, kurtuluşunu, yeniden doğuşunu temsil eden Attis ile özdeşleşen şapka ve ebedi ve özgür hayatı, özgürlüğün ruhunu aşılayan bir sembol haline geldi insanların kafasında…

Frig tanrısı Attis, ölümsüz ve özgürlüğün sembolü olan Frig şapkası ile özdeşleşir.

Bu efsanenin daha yaygın olan ikinci versiyonunda Attis’in yeniden dirilişi biraz daha farklı bir şekilde anlatılmaktadır. Bu versiyonda tanrıça Kybele, Attis adında genç bir adama aşık olur. Ama Attis’in ailesi O’nun Kral Pessinus’un kızıyla evlenmesini ister. (bazı kaynaklarda o, Kral Midas’ın kızıdır.) Attis evlenmek üzereyken, Kybele aniden ortaya çıktı. Düğün, Attis’i çılgına çevirir ve kendisini hadım etmeye iter. Attis yeri sularken cinsel organlarından akan kanla orada bir bitki doğar ve bir çam ağacı büyür. Çam her zaman yeşil kalan ve uzun bir yaşam beklentisine sahip bir ağaçtır ve edebiyatta ölümsüzlük olarak değerlendirilir. Attis’de çama dönüşerek özgürlüğüne kavuşur.

Çamın şekli sembolik olarak Attis’in başlığının şeklini anımsatmaktadır. Bu çamın Attis ve şapkası ile özdeşleşme şeklidir. Bizde, Attis ve şapkasının özgürlük, gençlik ve dirilişin sembolleri olarak kullanımının olduğunu düşünüyoruz. Yüzyıllar boyunca özgürlük ve diriliş sembolü olarak Frigo şapka toplumların kökeni bu efsaneden gelir.

Bu mitler ile Hıristiyanlığın temelleri arasında da bir bağlantı kurulabilir. İlkinde olduğu gibi Attis efsanesi, Paskalya günü, (İsa Mesih’in diriliş günü 22 Mart Pazar günü kutlanıyor ya da mezheplere göre değişim göstererek 25 Nisan’da da kutlanıyor.) İsa Mesih’in çarmıha gerildikten sonra dirilişinin kutlanması (baharın dönmesi) Atis’in ölümcül sakatlanmasına örnek olabilir. Attis’in ikinci efsanesi, çağdaş toplumlarımızda çam ağacının sembolizminde bulundu. Çam, Attis’e izin veren nesnedir. özgürlüğünü yeniden kazan ve yeniden yaşa diye… Birçok Hıristiyan toplumunda, yeni yılın gelişi, Noel arifesinde sembol olarak bir çam ağacı süslenir.

Friga başlığının Roma döneminde nasıl sembol olduğu da makalede şu şekilde kalem alınmıştır. “Romalı köleler arasında özgürlük sembolüdür. Serbest bırakıldıktan sonra köleler, özgürlüklerini simgesel olarak bu şekilde göstermişlerdir. Kurtuluş töreninde köleler bu şapkayı taktılar. Öte yandan,

Roma imparatorları ,güçlerini ve sürekli karakterlerini göstermek kalıcı yönetimlerini belgelemek için, Frigya başlığı bulunan sikke ve madalyalar bastırmışlardır.

Yıllar içinde MS 68 ve 69, İmparator Galba, ebedi kuralına geri dönmek isteyen Anayasal hak olarak, bu şapkayı bir madalya üzerine basmıştır. Brutus, bu şapkanın devrimci potansiyelinin farkında olmuş ve  kölelerin kurtuluşu için, bu şapkayla bir madeni para basmıştır.

Homeros’un İlyada destanında Truva prensi Paris ünlü Frig şapkasını taktığı görülmektedir.

Truva prensi Paris ünlü Frig şapkasını takıyor.

Amazonlar, Karadeniz kökenli savaşçılar-bir erkek dünyasında özgürlüklerini sembolize etmek ve göstermek isteyen kadınlar- ve eski Yunanlıların efsanevi düşmanları da Frigya şapkası taktılar.

Modern dünyanın kapılarını açan Fransız İhtilali ve sonrasında Frig Şapkası’nın kullanımı hakkında şu notları makale de görebilmekteyiz.

“18. yüzyılda Frigya Attis Şapkası bir özgürlük sembolü olarak giyildi. Devrimciler, birçok ülkede yıllar boyunca bağımsızlık hareketleriyle özdeşleştirdiler. Bunların içinde en önemli hareket, 1789’da Fransız devrimcilerinden gelmiştir. Frig Şapkası, daha fazla özgürlük için kendilerini temsil eden bir sembol olarak görüldü. Ama Fransa Devrimi’nde kullanılmadan önce bu sembol Kuzey Amerika devrimcileri tarafından kullanıldı. Birçok resmi belgede yer almaktadır.

Frigya Başlığı’nın ilk görünüşünü bulmak için Amerikan isyanı, Paul Revere’nin eserlerine geri dönmeliyiz. 1766 yılında Sanatçı Revere, Damga Yasası’nın yakın zamanda yürürlükten kaldırılmasını kutlamak için Boston şehri için bir dikilitaş öngördü . Bu dikey anıtta Frigya Başlığı kullanıldı. Başlık, ayrıca 1768 tarihli gümüş bir bardakta da bulunur.

Fransız devriminde Bastille’in basılmasından birkaç ay sonra devrimciler tarafından Frigya şapkası takıldı. Sonra Fransa’nın birçok yerinde daha sık bulundu. Bu tarihten itibaren günlük hayatın her alanında, daha kaliteli porselenler, mobilyalarda, basit çanak çömleklerde kullanılmıştır. İnsan ve Vatandaş Hakları Beyannamenin görsel unsurunda da bulunur. Fransa’da Frigya Şapkası, devrim sırasında özgürlük ve daha sonra ülke geneline yayıldı. Fransız kadınlar ve özellikle siyasetle ilgilenen kadınlar arasında siyasi bir sembol ve karşı özgürlüğün sembolü olarak benimsenmiştir.

Dünyanın birçok yerinde kullanılan Frig Başlığı, makalenin de başlığını oluşturan Latin Amerika ülkelerinde  (Arjantin, Bolivya, Küba, Haiti, El Salvador, Nikaragua vb.) özgür devlet işareti gibi resmi kalkanlarda yer almıştır. 1834’ten beri Kolombiya devletinin arması olarak kullanılan Frig Şapkası bu düşüncenin temsilidir
Görünüşe göre yakın tarihi ilişkileri olan Anadolu Batı dünyası, Amerika kıtasıyla kültürel bir bağ paylaştı.

Bugün Türklerin yaşadığı Anadolu’dan gelen Frigya şapkası, Kolombiya ve Türkiye arasında güçlü bir sembol, güçlü bir köprü olmuştur.

Makalenin orjinal başlığı “EL VÍAJE DEL GORRO FRÍGÍO DESDE TURQUÍA HASTA” olarak tam metnini Tarih Okulu Dergisi (TOD) Şubat 2020 Yıl 13, Sayı XLIV, ss.266-284. de okuyabilirsiniz.

Banner
Benzer Yazılar

Göbeklitepe Sadece Tapınak Değildi

22 Kasım 2020

22 Kasım 2020

Avcı-toplayıcı kültür sonrası ilk yerleşim yeri uzun yıllar Çatalhöyük yerleşimi kabul edildi. Fakat, 1995 yılında Alman Arkeoloji Enstitüsü’nden arkeolog Klaus...

Oluz Höyük kazılarında Pers dönemine ait saray mutfağında 2 bin 500 yıllık yemek kalıntıları bulundu

17 Ekim 2023

17 Ekim 2023

MÖ 4500 yıllarına kadar uzanan yerleşim katmanlarına sahip Oluz Höyük’te Pers dönemine ait saray mutfağında 2 bin 500 yıllık yemek...

Boncuklu Höyük, Anadolu’da ilk yerleşik hayatın izlerini taşıyor

12 Eylül 2022

12 Eylül 2022

Konya’nın Karatay ilçesinde yer alan 11 bin 200 yıllık geçmişe sahip Boncuklu Höyük, Anadolu’da ilk yerleşik hayatın izlerini taşıyor. Boncuklu...

Burdur Kuruçay Höyüğün Benzersiz Savunma Sistemi

14 Kasım 2020

14 Kasım 2020

Kuruçay Höyük, Burdur gölü civarına güneyden basamaklı inen tepelerin yamacına kurulmuştur. Burdur iline bağlı Kuruçay köyünün yakınındadır. Adını da zaten...

Çatalhöyük kazılarında 8 bin 500 yıllık ahşap merdiven parçası bulundu

12 Nisan 2022

12 Nisan 2022

Neolitik dönem ilk yerleşim izlerinin görüldüğü Çatalhöyük’te sürdürülen kazılarda 8 bin 500 yıllık ahşap merdivene ait parça bulundu. Çatalhöyük yerleşiminde...

Assos Antik Kenti 500 Gün Boyunca Ziyarete Kapalı

28 Nisan 2021

28 Nisan 2021

Çanakkale’nin Ayvacık ilçesinde bulunan Assos Antik Kenti, 500 gün boyunca ziyaretçilere kapalı olacak. Assos’un uzun bir süre kapalı olmasına antik...

Anadolu’da Muşki Sorunsalı ve Muşki Seramiği

6 Ocak 2021

6 Ocak 2021

Muşkiler, Demir Çağı döneminde Anadolu’da yaşamış,  Kafkasyadan gelmiş bir halktır. Muşkiler yazılı kaynaklara bakıldığında Assur kaynaklarında görülseler de Hitit yazılı...

M.Ö. 8000 Yılında Çatalhöyük İnsanı Ne Yiyor Ne İçiyordu?

11 Kasım 2020

11 Kasım 2020

Yerleşik kültürün ilk örneği olan Çatalhöyük’de M.Ö. 8000 yılında yaşayan insanlar ne yiyor ne içiyordu? Bu sorunun cevabını Max Planck...

Uzuncaburç Antik Kenti’nde 1400 yıllık iskelet ortaya çıkarıldı

2 Ocak 2022

2 Ocak 2022

Mersin’de bulunan Uzuncaburç (Diocaesarea) Antik Kenti’nde 1400 yıllık iskelet ve çevresinde kolye, kolye ucu, küpe, amulet (muska), boru biçimli bilezik ve...

Karadeniz’de Şamanizm İzleri Kahin Tepe’de Görüldü

4 Ekim 2021

4 Ekim 2021

Doğa olaylarını, bir hayvana ya da nesneye eşitleyerek ona verdikleri ruh enerjisine tapınım olarak kabul edilen inanç sistemi Şamanizm’in izlerine...

“Gladyatörler Kenti” olarak bilinen Stratonikeia Antik Kenti’nin ana caddesinin kazı çalışmaları başladı

7 Nisan 2023

7 Nisan 2023

Muğla’nın Yatağan ilçesinde “Gladyatörler kenti” olarak bilinen Stratonikeia Antik Kenti’nin ana caddesinin kazı çalışmaları başladı. Stratonikeia Antik Kenti kazı başkanlığını...

Çavuştepe Höyüğü’nde Urartulu kadın yöneticinin mezarına ulaşıldı

8 Eylül 2021

8 Eylül 2021

Geçtiğimiz günlerde atı, sığırı, köpeği ile gömülen Urartulu üst düzey insanının mezarı haberini yapmıştık. Bugünde yine aynı yerde Çavuştepe Höyüğü...

Oluz Höyük, Hitit Fırtına Tanrısı Teşup’a adanmış tapınak barındırıyor olabilir

28 Kasım 2022

28 Kasım 2022

Tunç Çağı dönemi Anadolu topraklarında kendilerini Hatti ülkesinin insanları olarak tanıtan, Tunç Çağı Anadolusu’nda en büyük ve güçlü ilk merkezi...

Satyros Kabartması ve Heykeller Ziyarete Açılıyor

2 Temmuz 2021

2 Temmuz 2021

İzmir’de bulunan Smyrna Antik Kenti’nin agora ve tiyatro bölümünde yapılan kazı çalışmalarında bulunan Satyros kabartması ve çeşitli heykeller ziyarete açılıyor....

Hadrianaupolis’te Sağlık Tanrısı Asklepios’un adının geçtiği 1800 yıllık yazıt ortaya çıkarıldı

5 Eylül 2022

5 Eylül 2022

Hadrianaupolis Antik Kenti kazılarında Yunan mitolojisinde Apollon ve Koronis’in oğlu olan sağlık tanrısı Asklepios’un adının geçtiği 1800 yıllık yazıt ortaya...

Yorumlar
Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

[mc4wp_form id=”621″]