Mithra, Hint-Avrupa halkının en az iki kolunda, yani İranlılar ve Hint-Aryanlarda ortak olan bir tanrıydı.
Mithra ayrıca antik Hint-İran mitolojisinde Mithras, Sanskritçe Mitra doğuda Hindistan’dan İspanya, Büyük Britanya ve Almanya’ya kadar uzanan ışık tanrısıydı.
Adının geçtiği en eski yazılı kaynak M.Ö. XIV yüzyılın sonundan kalma bir antlaşma metnidir. Hitit ve Mitanni devletleri arasında yapılan bu antlaşmada Varuna, Mitra ve Nasatyas adına yemin edilmiştir. Mitra adının geçtiği ikinci yazılı kaynak Hintlilerin Rigveda metinleridir. Bir başka yazılı kaynak da Zerdüşt’ün Avesta’sıdır.
Sanskritçe dost anlamına gelen “Mitra”, “Mithra” olarak anıldığı Avesta’da da “anlaşma, sözleşme” anlamında kullanılmıştır.
Her iki kelime Mitra veya Mithra, “sözleşme, anlaşma, ittifak ve vaat” anlamlarını çağrıştıran aynı mitrá “sözleşme” adından türediği belirtiliyor. Her iki kelimenin de sözleşme anlamına gelen bir kelimeden türemiş olması, Mitra’nın güneşten çok ahlaki davranışlarla ilişkilendirilen bir tanrı olduğunu göstermektedir.
Bununla birlikte Mithra, doğan güneşin, sözleşmelerin, antlaşmaların ve dostluğun tanrısıydı ve mevsimlerin ve kozmik düzenin düzenli değişiminden sorumluydu.
Aynı zamanda müminlerin koruyucusu ve asha’ya (hakikate) rehberlik eden ve karanlığın güçlerine karşı en güçlü savaşçıydı. Genellikle bereketli suların tanrıçası Anahita ile eşleştirilir.
Zerdüştler döneminde etkisi azalan Mithra inancı, Zerdüşt’ten sonra özellikle Ahamenişler (M. Ö. 550-330) döneminde yeniden önem kazanmıştır. İlk Ahameniş yazıtlarında sadece Ahura Mazda “tanrıların en büyüğü” olarak anılırken, sonraki yazıtlarda Ahura Mazda’ya ek olarak Mithra ve tanrıça Anahita’ya imparatorluk hanedanını ve krallığı kutsaması için dua edildi.
Tanrı Mithra, gümüş bir mızrak, altından bir yay ve oklar, hançerler, baltalar ve silahlarının en heybetlisi olan ünlü gürzüyle silahlanmış beyaz atların çektiği bir arabaya binmiş olarak tasvir edilmiştir. Kozmik düzeni kontrol eden tanrı olarak, bir kralın yönetimini meşrulaştıran farr’ın (“ilahi lütuf”) korunmasından ve dağıtılmasından sorumluydu. Mithra bir hükümdara yönetme hakkı verdi ve kral haksız davranışla sözleşmeyi ihlal ettiğinde, ilahi lütuf geri çekildi ve daha değerli bulunan bir başkasına verildi.
Roma ordusu doğuya düzenlenen seferlerle Pers dininden etkilenmiştir. Bundan dolayı, Fars/İran inancıyla hiçbir ilgisi olmayan Roma gizem dininde Mithras Kültü izleri görülür.
Bu makaleyi ünlü İranlı İlya Gersheviç tarafından tercüme edilen Mithra’yı öven Avesta ilahisinden en güzel pasajlardan biri (4.3-4) ile bitirmek istedik.
“Sözleri doğru olan, meydan okuyan, bin kulağı olan, iyi yapılı, on bin gözü olan, uzun boylu, geniş bir bakış açısına sahip, güçlü, uykusuz, (sürekli) uyanık olan, savaşçıların atlarının yelelerine taptıkları (=yakın eğilerek), takımları için güç, kendileri için sağlık, düşmanlara karşı çok dikkatli olma, düşmanlara karşılık verme yeteneği, kanunsuz, düşman rakipleri bozguna uğratma yeteneği olan taptığımız çayırların koruyucusu Mithra’ya , Ölümsüz hızlı atlı güneşin önünde Har’ın karşısına yaklaşan ilk doğaüstü tanrı olan [Mithra]; altınla boyanmış güzel dağın zirvesini ilk ele geçiren kim…”
Kaynak: Tahran (Acta Iranica 17) Gershevitch, İlya. (1967)
Curtis, Pers Mitlerine Karşı. Texas Press Üniversitesi, 1993.
Kapak Fotoğrafı: Sasani imparatoru II. Ardashir’in yatırımı (İran, Taq-e Bostan’da MS 3. yüzyıla ait kısma. Solda, atkıyı kutsayan, yükseltilmiş baromlu yazata Mithra duruyor. Wikipedia ).
