İlk kadın Paleontolog Mary Anning, keşifleriyle yaşadığı dönemin tüm bilim insanlarını şaşkına çevirdi ama hiç birinden takdir yada övgü duymadı. Modern patolojinin önünü açan kadın olarak da bilinen Mary Anning, kendi kendini yetiştirmiş biriydi.
Özenle belgelenmiş buluntuları sayesinde, eski yaşama dair insan bilgisini genişletti, ancak yakın zamana kadar cinsiyeti ve sosyal statüsü nedeniyle çalışmaları gözden kaçırıldı veya reddedildi.
1799’da İngiltere’nin Lyme Regis sahil kasabasında doğan Mary Anning ilgi alanını geliştirmesini birazda doğduğu bu sahil şeridine borçluydu. Çünkü bu sahil şeridi jura döneminden bir çok tarihi canlıyla dolu bir yaşam alanıydı. Sular çekilince deniz tabanına gömülü hayvanlarda yavaş yavaş taşa dönüştüler. Bu sayede bölge bolca fosilin bulunduğu bir yatağa dönüştü.
Mary Anning biyografi yazarı Shelley Emling’e göre, bir marangoz olan Richard, deniz havasına girmek isteyen zengin turistleri çekme potansiyeli nedeniyle Lyme Regis’i seçti. Ama tatillerini hatırlamak isteyen turistlere kısa sürede küçük fosiller satan bir sahilci oldu. Anning 6 yaşındayken, babasının yanında düzenli olarak bulunup fosil bulmasına, kazmasına ve temizlemesine yardımcı oldu.
Babasının 1810 tarihinde ani ölümüyle birlikte Mary okumaya yöneldi. Anning’i babasının ölümünden sonra plajlara geri dönmeye iten şeyin ne olduğu net değil. Belki de fosiller onun ilgisini çekmiştir ya da babasıyla birlikte hazine avladığı günleri özlemişti. Bazı tarihçiler onun babasının işine devam ettiğinide söylüyor. Babasının ölümünden birkaç ay sonra Mary Anning büyük bir ammonit (soyu tükenmiş deniz yumuşakçalarından biridir) ortaya çıkardı. Muhtemelen turist olan bir kadın, ondan yarım krona, Richard’a fosil için hiç kimsenin ödemediği bir fiyata satın aldı. Anning, fosil avcılığı yoluyla ailesi için para kazanabileceğini anlayınca, düzenli olarak plaja gitti.
Bir yıldan kısa bir süre sonra Anning, erkek kardeşinin yardımıyla bilim adamlarını şaşırtan bir fosili ortaya çıkardı. 17 fit (5,2 metre) uzunluğundaydı, 60 omur vardı ve kazılması aylar sürdü ve Annings bittiğinde, kasabada bir canavar keşfettiği haberi yayılmıştı. Bir kısmı balığa benziyordu ama bir kısmı timsah gibi görünüyordu – böyle bir şey daha önce hiç görülmemişti ya da en azından Londra bilim kurumu tarafından görülmemişti. Sonunda balık-kertenkele anlamına gelen ichthyosaur olarak adlandırılacaktı. Ichthyosaur fosilleri daha önce bulunmuştu, ancak Anning’in örneği ilk tam iskeletti ve bilim dünyasını kargaşaya sürükledi.
Sir Everard Bir İngiliz cerrah olan Home, fosili ilk kez 1814’teki bir bilim dergisinde tanımlarken yazdı . Anning’den bahsetmedi, bunun yerine arazisinin uçurumun yüzünü içeren toprak sahibinin adını not etti.
(Charles Darwin’in çığır açan “Türlerin Kökeni Üzerine” adlı kitabı 48 yıl daha yayınlanmayacaktı.)
Anning’in fosil keşfiyle ilgili akademik heyecana hiç karışmamıştı. Ancak İchthyosaur fosilinde olağanüstü bir şey bulduğunu biliyordu; 23 sterline zengin bir koleksiyoncuya sattı.
Anning, gençlik yılları boyunca fosil avına devam etti. Emling, 1815 ile 1819 arasında, çoğu yerel müzelerde sona eren veya bir konferans turunda dolaşan “birkaç” daha eksiksiz iktiyozor iskeleti bulduğunu yazıyor. İktiyozor anatomisi veya kökeni hakkındaki teorileri hakkında ders veren erkekler, bu kadar ünlü yapan fosilleri bulan, çıkaran ve temizleyen kadından bahsetmeyi nedense ihmal ettiler.
Anning’in bir sonraki büyük bulgusu, ilk iktiyozor’dan daha da tartışmalıydı: 1823’te İngiltere Doğa Tarihi Müzesi tarafından yayınlanan bir biyografiye göre , dört kollu soyu tükenmiş bir deniz sürüngeni olan bir plesiosaurus’un tam iskeletini keşfetti. Sadece birkaç yıl sonra, 1828’de, Almanya dışında bulunan dinozor çağında yaşayan kanatlı bir sürüngen olan ilk pterozoru keşfetti . Yaşamı boyunca, çok sayıda soyu tükenmiş balık türünü ve diğer bazı deniz canlılarını keşfetmeye devam edecekti. O, İngiliz paleontolog William Buckland ile birlikte fosilleşmiş dışkı olan koprolitlerin araştırılmasına da öncülük etti.
Tamamen erkek olan bilimsel kurum, Anning’in başarılarını kabul etmekte oldukça yavaştı. Anning’in ömrü boyunca, aldığı en büyük övgü yine bir kadından gelecekti. 1824 yılında Anning ziyaret eden Leydi Harriet Silvester:
“Bu kesinlikle ilahi lütufun harika bir örneğidir – bu zavallı, cahil kız öylesine kutsanmış olmalıdır, çünkü okuyarak ve uygulayarak profesörlerle ve diğer zeki adamlarla yazma ve konuşma alışkanlığı kazanacak kadar bilgi seviyesine ulaşmıştır. Konuyla ilgili ve hepsi de onun bu krallıktaki herkesten daha çok bilimden anladığını kabul ediyorlar” demiştir.
Sadece cinsiyeti değil, resmi eğitim eksikliği, güçlü ülke aksanı ve yoksulluğu, akademinin görmezden gelmesini kolaylaştırdı. Dahası, Torrens, o zamanlar bir müzeye fosil bağışlayan varlıklı kişi hakkındaki bilgileri kaydetmek daha yaygındı – genel olarak fosil avcıları, bilim kuruluşunun umursadığı insanlar değildi.
Anning, bir fosil avcısı olarak biraz tanındı, ancak kanıtlar onun antik kalıntıları bulup hazırlamaktan daha fazla bilgiye sahip olduğuna işaret ediyor. Ödünç alabildiği kadar çok bilimsel literatür okudu ve sık sık titizlikle kağıtları kopyaladı. Kendi kopyalarını saklayabilmek için elle çıkarıldı. Orijinal çizimleri de sık sık kopyaladı. Bir zoolog ve omurgalı paleontoloğu olan McGowan, bir makale Anning hakkında yazarken: “Orijinali kopyadan ayırmakta zorlanıyorum” diyecektir.
Anning, 1847’de 47 yaşında göğüs kanserinden öldü. Londra Jeoloji Derneği Üç Aylık Dergisi ölüm ilanını yayınladı; Dernek üyesi olmayanları ilk kez böyle onurlandırmışlardı. 1904’e kadar yani onun ölümünde 57 yıl sonrasına kadar bile toplum kadınları kabul etmiyordu.
Bir süreliğine, erkek bilim adamlarının Mary Anning’e ödediği tanıma eksikliği nedeniyle, Anning neredeyse unutulmuştu. Ama adı geri dönüş yapıyor. Mary Anning’in fosil dükkanının bulunduğu yere inşa edilen Lyme Regis Müzesi, 2017 yılında Mary Anning bölümü açarak adını yeniden herkese hatırlattı.
Mary Anning hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz Lyme Regis Müzesi’nde Mary Anning sayfasını ziyaret edebilirsiniz.
Bir önceki yazımız olan Tunç Çağında Görülen Nadir Hastalıkların İlginç Sosyal Boyutları başlıklı makalemizde Antik Nadir Hastalıklar, Antropoloji ve eski nadir hastalıklar hakkında bilgiler verilmektedir.
