29 March 2024 Gelecek Geçmişin Ürünüdür

Türklerin Moğolistan’daki Göbeklitepesi Hüys Tolgoy Yazıtı

İlk dönem Türk Kaganlık tarihini çoğunlukla Çin yazılı kaynaklarından öğrenmekteyiz. Çin kaynaklarının haricinde az sayıda Türklere ait yazılı kaynaklarda bulunmaktadır.

Bu yazılı kaynaklardan birisi Eski Moğolcada, bugutu (Geyikli) adı verilen Geyikli Taş bölgesinde bulunan “Bugut Yazıtı” dır. Yazıt, Ötüken yazıtlarının 170 km doğusunda yer almaktadır. İki dilli, Soğd ve Brahmi alfabeleri ile yazılmış yazıtın, Soğdca yazılmış kısmı çözülmüş ancak Brahmi kısmı çözülememiştir.

Bugut yazıtı sayesinde Türk ve Moğol tarihi ile ilgili önemli bilgilere ulaşılmıştır.

Bugut ovası, yazıt dışında İlk Türk Kaganlığına ait kurganlara da ev sahipliği yapmaktadır.

Bugut Yazıtı dışında Türk tarihine kılavuzluk yapacak önemli kalıntılardan birisi de Prof. Dr. Mehmet Ölmez’in tabiri ile “Türklerin Göbeklitepesi” Hüys Tolgoy Yazıtı’dır.

Kime ve hangi tarihe ait olduğu kesin olarak bilinmeyen ancak ilk Türk kaganlığı dönemine tarihlendirilmesi yapılan Hüys Tolgoy yazıtı, iki taş bloktan oluşmaktadır.

1975 yılında Moğol arkeolog D. Navaan tarafından Bulgan bölgesinde bulunan Hüys Tolgoy yazıtı ilk kez Nejat Diyarbekir’linin “Orhon’dan Geliyorum” adlı makalesinde yer almıştır.

MS 603-620 yılları arasında Brahmi alfabesi ile 11 satır yazılmış iki taş parçadan oluşmaktadır.

Yazıtın içeriği hakkında 2014 yılında TİKA ve YEE desteği ile Türkiye’nin önde gelen Türkologlarından Prof. Dr. Mehmet Ölmez’in de bulunduğu Alexander Vovin, Étienne de la Vaissière, Dieter Maue’den oluşan ekip tarafından 3D teknoloji kullanılarak taranmış fotoğraflanmıştır.

Tarama ve fotoğraflamadan sonra Sanskrit ve Brahmi dillerinde uzman olan Dieter Maue Brahmi harfli yazıtı deşifre ederek yazıttaki dilin Ruanruan dili (ön-Moğol dili) olduğunu söylemiştir.

İçerik hakkında bir başka çalışmayı gerçekleştiren Alexander Vovin ise yazıtta kullanılan dilin Güney Kitan dilinden ziyade arkaik Moğolcaya (Orta Moğolcaya) benzediğini öne sürmüştür.

1975 yılında bulunduktan sonra uzun yıllar Moğolistan Arkeoloji Müzesi bahçesinde sergilenen Hüys Tolgoy, Moğolistan hükümeti tarafından anıt eser ilan edilmiştir.

Hüys Tolgoy yazıtının kesin olmayan transliterasyon ve Türkçe çevirisi

Hüys Tolgoy Yazıtının Dieter Maue Tarafından Yapılan Transliterasyonu
(01) bä tä | ña-r | k”a ga-n | dä gä-n | śä ñä-n | bo dä | sa-t va | to ro-χš
(02) k”a ga-n | bu da | k”a ga nu | u k”a-χš | u k”a ju | χšä rä | a ña k”a-y
(03) + ×ä tä-n | ja-χš bo dä | bä gä-y | ña-r | ba yä | do lu ja ju | hu-g bu [?]
(04) +? b[] tä | jä lo na-r | k”ra nya gu-ñ | tu va | pu ro-r | cä cä ra | pu-g tä<->g | ña la-n
(05) × | k”[] ga + + k”a to | ña[-?]r | du gä-d | nä rä | k”a ga-n | tu rū-g | k”a ga-n
(06) u-c | dro | ta ya ju | χšä rä | ha-r gä-n | ba-r go-× | pa<->l χšä-r | + χša cä | hä-g bä-j
(7) tu-g ju | u k”a ba-r | ña-r k”a ga-n | χša nä | ju la ba | tu nu | tu-g nya | tu va
(08) + χša-× tu-× to × gu-n | pu-g tä-g cä | śä ñä-n | bo dä sa-t va | to ro-χš | k”a ga-n
(09) [+] l[] + | ×ä yu | u-c bä tä hä-ñ | + + gu-χš | tu va | ña-r | k”a ga-n | to ro-χš | k”a ga nu-n |
(10) + pa da | na rä | k”a ga-n | tu-ru-g | + ga-[] ×ǟ jä[-]n | u bä-j | ja lo ba-j | da-r k”a-d | ja ya bä
(11) [?] ru-n bä tä-g | + sa-g | pa-g [ + + ] j[] [?] da-r k”a-n ba | tä ba k”a

Mehmet Tütüncü tarafından yapılan Türkçe çevirisi
(1–3) Kağan [ve] Tekin’in yazıtlarıdır. Eğer kağan yeniden Bodhisattva olarak doğarsa, Buda kağanı bilir ve tayin eder ki ülkenin Anakayları, beyleri boyları önünde 7 kere yemin ederler …
(4) Yazılı taşlara bakarlar Tuva halkı … kavga etmek … katılırlar …
(5) … Hatun (kağanın eşi) ve genç kardeşleri [ve] Niri Kağan, Türklerin kağanı
(6) Kanuna ve kitaba uyar ve ülkenin erkinlerini ve toplayıcısı …
(7) Kağanın devrinde bolluk ve bereketlilik oldu ve çok parlak geçti. Tuva
(8) Halkı … saydı. Kağan yeni Bodhisattva olarak doğduğunda …
(9–10) Yazıtlar Tuva halkı kağandan ayrı kaldı yeni kağanla tekrar dirilecektir. Onlar Niri Kağana tabi oldular Türklerin kağanı … onlara yol gösterdi. Onlar özgür olarak mutlu yaşadılar.
(11) Bunu yazan … tarkan (görevli)

Banner
Benzer Yazılar

Peru’da arkeologlar 800 yıllık iplerle bağlanmış bir mumya keşfettiler

29 Kasım 2021

29 Kasım 2021

Arkeologlar Peru’nun merkez sahilinde en az 800 yaşında olduğu tahmin edilen bir mumya keşfettiler. Mumyanın cesedi iplerle bağlanmıştı ve eller...

Dünyanın İlk Hamile Mumyası Bulundu

1 Mayıs 2021

1 Mayıs 2021

Polonya Bilimler Akademisi’nden uzmanlar, Varşova Mumya Projesi kapsamında müzelerdeki tüm mumyaları araştırmayı hedefliyor. Bu projenin bir parçası olarak, araştırmacılar 20’li yaşlarında olduğu...

Akadca yazılı tuğla, batı İran’daki Elam su temini sistemini ortaya çıkarabilir

27 Ocak 2024

27 Ocak 2024

İranlı arkeologlar, Dehloran Vadisi’nde Akadca yazılı bir tuğla ortaya çıkardılar. Akadca yazılı tuğla, Elamlıların su tedarik sistemini ortaya çıkarabilir. Keşfi...

İskandinav Elitlerinin Tanrılara Kurban Olarak Verdikleri 7 Altın Kolye Bulundu

13 Mayıs 2021

13 Mayıs 2021

Norveç’in Østfold County Rade belediyesi yakınlarındaki bir tarlada 7 altın kolye bulundu. Araştırmacılar, bu kolyelerin 6. yüzyılda bir kurban eyleminin...

Neandertal İnsanı Dişlerini Nasıl Tedavi Ediyordu?

10 Nisan 2021

10 Nisan 2021

Günümüzde diş hekimlerimiz gelişen teknoloji ile fazla ağrı ve acı yaşatmadan dişlerimizin sağlığını korumaktalar. Ancak, ne olursa olsun dişçi ve...

Doğu Çin’de 8 bin 200 yıllık lake eşya bulundu

9 Temmuz 2021

9 Temmuz 2021

Doğu Çin’in Zhejiang Eyaletindeki arkeologlar, Çin’de şimdiye kadar bulunan en eski olan, 8.200 yaşında olan iki cilalı eşya tespit ettiler....

İlk Kadın Paleontolog Mary Anning’in Keşifleri ve Hayatı

5 Mart 2021

5 Mart 2021

İlk kadın Paleontolog Mary Anning, keşifleriyle yaşadığı dönemin tüm bilim insanlarını şaşkına çevirdi ama hiç birinden takdir yada övgü duymadı....

2400 yıllık nadir görülen ahşap aks parçası keşfedildi

27 Ocak 2023

27 Ocak 2023

İngiltere Sulfolk nükleer santral bölgesinin ağaçlandırma çalışması öncesi gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda 2400 yıllık nadir görülen ahşap aks parçası keşfedildi. Muhtemelen...

Tarihte “Suda Doğum” ilk olarak Ani Örenyeri’nde uygulanmış olabilir

7 Eylül 2022

7 Eylül 2022

Dünya da son 30 yıldan bu yana büyük ilgi gören “suda doğum” uygulaması bebeğin dünya ile adaptasyonunu hızlandırmayı amaçlıyor. Uygulama...

Pompeii kurbanlarının DNA analizi şaşırtıcı sonuçlar verdi

28 Mayıs 2022

28 Mayıs 2022

M. S. 79 yılında Vezüv yanardağının şiddetli patlaması ile yerle bir olan Pompeii’nin küller arasında kalan iki kurbanın DNA analizi...

Tuva’da Bulunan İskit Kral ve Kraliçesi’nin Yüzleri Yeniden Yapılandırıldı

12 Ocak 2021

12 Ocak 2021

1997’de Arzhan-2  höyüğünde bulunan ve 2001-2003 yılları arasında Rus-Alman araştırmacılardan oluşan bir ekip tarafından incelenen İskit “Kral” ve ‘Kraliçesi’nin” cenazeleri, arkeologlar...

Kafatası Kemiği Homo Erectus İnsanının Yaşını Belirlemede Yardımcı Oldu

16 Nisan 2021

16 Nisan 2021

İnsan evriminin bir halkasını oluşturan Homo erectus, Homo sapiens (modern insan) benzer vücut yapısına ve davranışına sahip ilk örneği teşkil...

Yunan adası Kythnos’taki antik kutsal alanda keşfedilen sayısız adak figürün

11 Haziran 2023

11 Haziran 2023

Yunanistan’ın Kiklad adası Kythnos’ta (genellikle Thermia olarak adlandırılır) bir tepenin üstündeki tapınak kompleksini kazan arkeologlar, eski ibadet edenler tarafından adanmış...

Norveç’te Buzların Erimesi, Geçmişe Açılan Bir Pencere Oldu

6 Aralık 2020

6 Aralık 2020

Norveç’te küresel ısınma sonucu eriyen buzul tabakası geçmişe aralanan bir pencere oldu. Küresel ısınmanın ekolojik dengeyi bozmasının kötü tarafları artarken...

Zerdüşt ve Budist Motifleri Taşıyan Mezar Keşfedildi

21 Ocak 2021

21 Ocak 2021

Orta Çin’in Henan eyaleti Anyang’da Sui Hanedanlığı’na (MS 581–618) tarihlenen beyaz mermer bir mezar ortaya çıkarıldı ve araştırmacılara etnik ve...

Yorumlar
Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

[mc4wp_form id=”621″]