19 May 2025 Gelecek Geçmişin Ürünüdür

Türklerin Moğolistan’daki Göbeklitepesi Hüys Tolgoy Yazıtı

İlk dönem Türk Kaganlık tarihini çoğunlukla Çin yazılı kaynaklarından öğrenmekteyiz. Çin kaynaklarının haricinde az sayıda Türklere ait yazılı kaynaklarda bulunmaktadır.

Bu yazılı kaynaklardan birisi Eski Moğolcada, bugutu (Geyikli) adı verilen Geyikli Taş bölgesinde bulunan “Bugut Yazıtı” dır. Yazıt, Ötüken yazıtlarının 170 km doğusunda yer almaktadır. İki dilli, Soğd ve Brahmi alfabeleri ile yazılmış yazıtın, Soğdca yazılmış kısmı çözülmüş ancak Brahmi kısmı çözülememiştir.

Bugut yazıtı sayesinde Türk ve Moğol tarihi ile ilgili önemli bilgilere ulaşılmıştır.

Bugut ovası, yazıt dışında İlk Türk Kaganlığına ait kurganlara da ev sahipliği yapmaktadır.

Bugut Yazıtı dışında Türk tarihine kılavuzluk yapacak önemli kalıntılardan birisi de Prof. Dr. Mehmet Ölmez’in tabiri ile “Türklerin Göbeklitepesi” Hüys Tolgoy Yazıtı’dır.

Kime ve hangi tarihe ait olduğu kesin olarak bilinmeyen ancak ilk Türk kaganlığı dönemine tarihlendirilmesi yapılan Hüys Tolgoy yazıtı, iki taş bloktan oluşmaktadır.

1975 yılında Moğol arkeolog D. Navaan tarafından Bulgan bölgesinde bulunan Hüys Tolgoy yazıtı ilk kez Nejat Diyarbekir’linin “Orhon’dan Geliyorum” adlı makalesinde yer almıştır.

MS 603-620 yılları arasında Brahmi alfabesi ile 11 satır yazılmış iki taş parçadan oluşmaktadır.

Yazıtın içeriği hakkında 2014 yılında TİKA ve YEE desteği ile Türkiye’nin önde gelen Türkologlarından Prof. Dr. Mehmet Ölmez’in de bulunduğu Alexander Vovin, Étienne de la Vaissière, Dieter Maue’den oluşan ekip tarafından 3D teknoloji kullanılarak taranmış fotoğraflanmıştır.

Tarama ve fotoğraflamadan sonra Sanskrit ve Brahmi dillerinde uzman olan Dieter Maue Brahmi harfli yazıtı deşifre ederek yazıttaki dilin Ruanruan dili (ön-Moğol dili) olduğunu söylemiştir.

İçerik hakkında bir başka çalışmayı gerçekleştiren Alexander Vovin ise yazıtta kullanılan dilin Güney Kitan dilinden ziyade arkaik Moğolcaya (Orta Moğolcaya) benzediğini öne sürmüştür.

1975 yılında bulunduktan sonra uzun yıllar Moğolistan Arkeoloji Müzesi bahçesinde sergilenen Hüys Tolgoy, Moğolistan hükümeti tarafından anıt eser ilan edilmiştir.

Hüys Tolgoy yazıtının kesin olmayan transliterasyon ve Türkçe çevirisi

Hüys Tolgoy Yazıtının Dieter Maue Tarafından Yapılan Transliterasyonu
(01) bä tä | ña-r | k”a ga-n | dä gä-n | śä ñä-n | bo dä | sa-t va | to ro-χš
(02) k”a ga-n | bu da | k”a ga nu | u k”a-χš | u k”a ju | χšä rä | a ña k”a-y
(03) + ×ä tä-n | ja-χš bo dä | bä gä-y | ña-r | ba yä | do lu ja ju | hu-g bu [?]
(04) +? b[] tä | jä lo na-r | k”ra nya gu-ñ | tu va | pu ro-r | cä cä ra | pu-g tä<->g | ña la-n
(05) × | k”[] ga + + k”a to | ña[-?]r | du gä-d | nä rä | k”a ga-n | tu rū-g | k”a ga-n
(06) u-c | dro | ta ya ju | χšä rä | ha-r gä-n | ba-r go-× | pa<->l χšä-r | + χša cä | hä-g bä-j
(7) tu-g ju | u k”a ba-r | ña-r k”a ga-n | χša nä | ju la ba | tu nu | tu-g nya | tu va
(08) + χša-× tu-× to × gu-n | pu-g tä-g cä | śä ñä-n | bo dä sa-t va | to ro-χš | k”a ga-n
(09) [+] l[] + | ×ä yu | u-c bä tä hä-ñ | + + gu-χš | tu va | ña-r | k”a ga-n | to ro-χš | k”a ga nu-n |
(10) + pa da | na rä | k”a ga-n | tu-ru-g | + ga-[] ×ǟ jä[-]n | u bä-j | ja lo ba-j | da-r k”a-d | ja ya bä
(11) [?] ru-n bä tä-g | + sa-g | pa-g [ + + ] j[] [?] da-r k”a-n ba | tä ba k”a

Mehmet Tütüncü tarafından yapılan Türkçe çevirisi
(1–3) Kağan [ve] Tekin’in yazıtlarıdır. Eğer kağan yeniden Bodhisattva olarak doğarsa, Buda kağanı bilir ve tayin eder ki ülkenin Anakayları, beyleri boyları önünde 7 kere yemin ederler …
(4) Yazılı taşlara bakarlar Tuva halkı … kavga etmek … katılırlar …
(5) … Hatun (kağanın eşi) ve genç kardeşleri [ve] Niri Kağan, Türklerin kağanı
(6) Kanuna ve kitaba uyar ve ülkenin erkinlerini ve toplayıcısı …
(7) Kağanın devrinde bolluk ve bereketlilik oldu ve çok parlak geçti. Tuva
(8) Halkı … saydı. Kağan yeni Bodhisattva olarak doğduğunda …
(9–10) Yazıtlar Tuva halkı kağandan ayrı kaldı yeni kağanla tekrar dirilecektir. Onlar Niri Kağana tabi oldular Türklerin kağanı … onlara yol gösterdi. Onlar özgür olarak mutlu yaşadılar.
(11) Bunu yazan … tarkan (görevli)

Banner
Benzer Yazılar

Güney Hindistan’daki Antik Mezar Yatağında Katlanmış Altın Diadem Keşfedildi

12 Ağustos 2022

12 Ağustos 2022

Hindistan Arkeolojik Yüzey Araştırması Başkan Yardımcısı Yathees Kumar liderliğindeki arkeologlar, güney Hindistan’daki Adichanallur arkeolojik alanındaki bir mezar yatağında katlanmış altın...

Kuzeydoğu Fransa’da keşfedilen Geç Antik Çağ nekropolü

5 Kasım 2022

5 Kasım 2022

Inrap arkeologları, kuzeydoğu Fransa’daki Sainte-Marie-aux-Chênes’te MS 5. yüzyılın sonlarına tarihlenen Geç Antik Çağ nekropolü ortaya çıkardılar. Antik bir yol üzerinde...

Oluz höyük dinsel kökleri ile şaşırtmaya devam ediyor

15 Şubat 2021

15 Şubat 2021

Amasya Oluz Höyük kazıları devam ediyor. Prof. Dr. Şevket Dönmez başkanlığında yürütülen Oluz Höyük kazıları ile Anadolu dinsel kökler ile...

Sırbistan’da kırmızı boya kaplı mezarlar bulundu

19 Şubat 2022

19 Şubat 2022

Sırbistan Cumhuriyeti’nin kuzeyindeki Voyvodina’da iki höyükte kazı yapan Polonyalı arkeologlar, kırmızı hardal boyasıyla kaplı mezar ortaya çıkardılar. Araştırma, Avrasya bozkırının...

Akadca yazılı tuğla, batı İran’daki Elam su temini sistemini ortaya çıkarabilir

27 Ocak 2024

27 Ocak 2024

İranlı arkeologlar, Dehloran Vadisi’nde Akadca yazılı bir tuğla ortaya çıkardılar. Akadca yazılı tuğla, Elamlıların su tedarik sistemini ortaya çıkarabilir. Keşfi...

Katalonya’da bir mağarada 7 bin yıllık gravürler bulundu

23 Mart 2023

23 Mart 2023

MÖ 5000 yıllarında avcı toplayıcı bir grup barındıkları mağaranın duvarına parmaklarını kullanarak gravürler yaptılar. 7 bin yıllık bu gravürler bazı...

Ambar Barajı Suları Altında Kalacak Gre Fılla Höyüğü Taşınıyor

20 Eylül 2022

20 Eylül 2022

M. Ö. 7 binli yıllara ait Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem buluntuları keşfedilen Gre Fılla Höyüğü, Ambar Barajı suları altında kalacak....

Peru’nun And Dağları’nda 4750 Yıllık Megalitik Taş Alan Keşfedildi

16 Şubat 2024

16 Şubat 2024

Wyoming Üniversitesi’nden iki antropoloji profesörü, And Dağları’nda, yaklaşık 5.000 yıl önce eski göçebe gruplar tarafından inşa edilen Callacpuma taş alan...

Türkiye İş Bankası Müzesi’nde 250 İstiklal Madalyası “Bir Asrın Ardından” sergisinde ziyarete açılacak

27 Ekim 2021

27 Ekim 2021

29 Ekim’de Cumhuriyetimizin ilan edilişinin 98’nci yıl dönümünü kutlayacağız. İstiklal Savaşı’nda canını bu toprakların bağımsızlığı için bir an dahi tereddüte...

İrlanda’da keşfedilen 2000 yıllık incir Roma İmparatorluğu ile yapılan ticaret hakkında yeni pencere açacak

29 Kasım 2024

29 Kasım 2024

Kuzey Dublin’deki bir arkeolojik kazı da 2000 yıllık kömürleşmiş incir keşfedildi. Keşif, binlerce yıl önce Roma İmparatorluğu ile İrlanda arasında...

Polieuktos kazılarında 1700 yıllık Pan heykeli ortaya çıkarıldı

1 Haziran 2023

1 Haziran 2023

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB Miras) tarafından sürdürülen Polieuktos kazılarında 1700 yıllık olduğu düşünülen Pan heykeli ortaya çıkarıldı. Aziz Polieuktos Kilisesi’nin...

Kuzey İtalya’da keşfedilen 3300 yıllık Tunç Çağı boyunduruğu

30 Ekim 2023

30 Ekim 2023

Kuzey İtalya’nın Veneto bölgesindeki Este’de Geç Tunç Çağı’na ait bir yerleşimde 3.300 yıllık nadir bir ahşap boyunduruk keşfedildi. Ahşap boyunduruk...

Asur Tanrılarını Betimleyen Devasa Kabartma, Ninova’da Gün Yüzüne Çıkarıldı

15 Mayıs 2025

15 Mayıs 2025

Heidelberg Üniversitesi’nden arkeologlar, Kral Asurbanipal’in taht odasında eşsiz bir kabartma ortaya çıkardı. Heidelberg Üniversitesi bünyesindeki arkeologlar, Kuzey Mezopotamya’nın kalbinde, Musul...

Antik Pompeii Kentinde Bulunan Zengin Adam ve Kölesi

21 Kasım 2020

21 Kasım 2020

İtalyan Kültür Bakanlığı, antik Pompeii kentinde Vezüv patlaması sırasında yanarak ölen iki kişinin kalıntılarına ulaşıldığı bilgisini verdi. Pompeii Antik kentinde...

İskoçya’da Binlerce Yıllık Hayvan Oymaları Bulundu

31 Mayıs 2021

31 Mayıs 2021

İskoçya’da 5.000 yıllık olduğu düşünülen tarih öncesi hayvan oymaları bulundu. Tarihi Çevre İskoçya (HES), 4.000 ila 5.000 yıllık olduğu düşünülen...

Yorumlar
Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

[mc4wp_form id=”621″]