9 December 2023 Gelecek Geçmişin Ürünüdür

Maya Vazosu Üzerindeki Hiyeroglif Yazısının Çözülme Hikayesi

Uygarlık tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen yazının geçmişi 5 bin yıla dayanmaktadır. İnsan ağzından çıkardığı arbitrer (karışık) sesleri, duvarlara, taşlara, kemiklerin üzerine, kilden yaptıkları tabletlere işaretleyerek yazıyı keşfetmiştir.

Yazı kaba tabiri ile seslerin resmidir. İnsan düşüncelerini, duygularını, ileteceği diğer mesajları çizgilerle, resimlerle elde bulunan malzemelere işleyerek yazı yoluyla alıcıya aktarmayı öğrenmiştir. Bu aktarım yöntemi yazı, uygarlık gelişiminde önemli bir kilometre taşı olmuştur.

Yazının tarihine baktığımızda günümüze kadar 5 çeşit yazı sisteminin kullandığını görmekteyiz. Bunlar;

1- Piktografik (Resim yazı Mısır, Anadolu hiyeroglifi)

2- İdeografik/Logographic (Çivi yazısı Sümer, Hitit, Akad, Babil)

3- Alfabe (Fenikeliler’in bulunduğu günümüz Latin yazı sistemi)

4- Abugida (Afrika’da kullanılan yazı sistemi)

5- Ebced (Sami kökenli toplumun kullandığı yazı sistemi) dir.

20. y.y. başlarından itibaren gelişen arkeoloji bilimi ve filoloji disiplinleri özellikle Mezopotamya, Mısır ve Anadolu’da ele geçen tablet ve duvar kaya yazılarının deşifre edilmesini sağlamıştı. Ancak, bu durum Amerika kıtası için pek fazla geçerli olmamıştır. Amerika’da yazı sistemi antik Maya seramiklerine boyanmış olarak kullanılmıştır. On altıncı yüzyılın başlarında, İspanyol sömürgeciliğinin Amerika kıtasındaki ilk yıllarında, yazma ve anlama yeteneği kaybolmuş olduğundan, Mayaların kullandığı bu yazı sistemin deşifre edilmesi yirminci yüzyıla kadar bir bilmece olarak kalmasına yol açmıştır.

John Hessler kaleme aldığı Arkeoloji Kazıları II: Silindirik Kitabı Okumak adlı makalede Mayaların bırakmış olduğu vazo üzerindeki yazı sisteminin deşifre edilme hikayesini aktardı.

Mayalar’ın kullandığı hiyeroglif deşifre ediliyor

İtalyan hümanist Peter Martyr d’Anghiera (1457–1526) Maya yazısının ilk sözlerinden birini The Decades of the New World’de bulur.(1511–30) Martyr, 1519’un sonlarında, Meksika’dan yeni taçlandırılan Kutsal Roma İmparatoru ve İspanya Kralı V. Charles’a (1500-1558) gönderilen, İspanyol şehri Valladolid’de sergilenmekte olan bir mal sevkiyatını inceledi. Martyr, baktığı kitapların bilinmeyen bir ağacın iç kabuğundan yapıldığını, tahta kapakları olduğunu ve okurken katlanabileceğini yazdı. Ayrıca, senaryonun “bizimkinden çok farklı olduğunu; bizim yaptığımız gibi bir satırda yazılmış zarlar, kancalar, halkalar, şeritler ve diğer figürler, büyük ölçüde Mısır formlarına benziyorlar. Satırların arasında, her bir kralın atalarının eylemlerinin yazılı olduğuna inanabilecekleri, başta krallar ve diğer büyük yöneticiler olmak üzere insan ve hayvan figürleri işaretlenmiştir. ” bilgisini verdi.

Martyr, bu garip formların diğerleri gibi yazdığını iddia etse de, hiyerogliflerin tarihsel bilgi sağladığının kanıtı, Maya yazı sisteminin dilbilimcilerin ve arkeologların çabalarıyla yeniden deşifre edildiği yirminci yüzyılın ortalarına kadar tarihçiler tarafından anlaşılmayacaktı.

Hiyeroglif yazılı Maya Vazosu
Fleur-de-lis tarzı klasik dönem Maya vazosu, birincil standart sekans olarak bilinen, kenar boyunca hiyeroglif yazıları gösteren Maya vazosu. Vazo Guatemala Ovalarından gelmektedir ve MS 600-900 yılları arasına tarihlenmektedir. Jay I. Kıslak Koleksiyonu, Kongre Kütüphanesi.

Bir yazı sisteminin deşifre edilme yöntemi

Herhangi bir bilinmeyen yazı sisteminin deşifre edilmesi zor bir süreçtir ve başarılı olmak için dilin bazı hayati bölümlerinin zamanın tahribatına dayanması gerekir. İlk gereklilik, geniş bir metin gövdesinin, konuşulan dili doğru bir şekilde temsil edecek kadar kapsamlı bir biçimde kalmasıdır. İkincisi, yazılan konuşma dilinin bilinmesi gerektiğidir. Bu durumda dil, bugün hala kullanımda olan otuzdan fazla çeşidi ile hiçbir zaman ortadan kalkmamış olan Maya konuşuluyordu. Üçüncüsü, bilinmeyen yazı sisteminden şifre çözücünün bildiği bir tür Rosetta Stone’a bir köprü sağlayan bir tür iki dilli yazıt veya kopya kağıdına dayanma ihtiyacıdır.

Maya seramiklerinde bulunan metinlere gelince, bunların çoğu, Birincil Standart Sıra olarak bilinen, jantlarının etrafını saran formülsel bir hiyeroglif dizisi içerir. Anıt oymalarında bulunan daha tarihsel bilgilerin aksine, bu kısa metinler çoğunlukla ithaf niteliğindedir ve yüzyıllar boyunca bize sahipleri ve zanaatkar Maya çömlekçileri tarafından yapılan çeşitli seramik nesnelerin her birinin işlevi hakkında konuşurlar.

Maya vazosu üzerinde hiyeroglif
Maya Fleur-de-lis vazosunun, ayna glifinden başlayıp okunması gereken sırayla ilerleyen Birincil Standart Sırayı gösteren rulo fotoğrafı. Fotoğraf: Justin Kerr, Kışlak Koleksiyonu, Kongre Kütüphanesi

Micheal Coe , David Stuart ve Barbara MacLeod gibi bilim adamları plakalar, vazolar ve diğer taşınabilir nesneler üzerine boyanmış tuhaf ve formülsel formlarla mücadele ederken , Birincil Standart Dizinin deşifre edilmesi karmaşık bir olaydı ve uzun yıllar aldı .

Burada resmedilen vazodaki Birincil Standart Dizinin birkaç ana bölümü vardır. Birincisi, bir ayna glifi olarak bilinen şeyle başlar ve yeni başlayan biri tarafından bile bir kez işaret edildiğinde kolayca tanınabilir. Sıranın genellikle ‘sunum bölümü’ olarak adlandırılan bu kısmı, ayna glifinden ve Tanrı N’yi temsil eden bir işaretten oluşur. Bu bize vazonun var olurken yaratıldığını ve kutsandığını anlatır.

Maya vazou üzerinde yer alan resimlerin deşifre edilmesi
Kislak Fleur-de-lis Vazosundaki Birincil Standart Dizinin Deşifre Edilmesi. Yazar tarafından çizim ve deşifre taslağı

 

Metnin ikinci bölümü, Maya’daki yazı ya da resmin, ts’ib’in bir yazıcı tarafından yapıldığını, üçüncüsü ise işlevini, bu durumda bir içme kabı tarafından yapıldığını bilmemizi sağlar . Son birkaç glif daha tarihseldir, bu da bu vazoya sahip olan ve görevlendiren kişinin soylu bir soydan geldiğini ima eder. Ne yazık ki, son glif henüz deşifre edilmedi ve sahibinin adını temsil ediyor.

Bu adanmışlıklar formülsel görünse de, yazarların ve ressamların hiyeroglifleri nasıl oluşturdukları ve zamirler gibi farklı sözcük türlerini nasıl kullandıkları konusundaki farklılıklar, Maya dillerinin evrimini izlemeye çalışan dilbilimciler için çok önemli olmuştur. Birincil Standart Dizinin deşifre edilmesi, bilim adamlarının bu formülün Cholan Maya dilleri grubunun konuşmacıları tarafından geliştirildiği ve ardından Y ucatecan konuşmacıları tarafından devralındığı sonucuna varmalarına izin verdi .

Hiyerogliflerin dilsel ayrıntıları ne olursa olsun, hayatta kalan Maya çok renkli çömlek örneklerinin her biri, yüzyıllar boyunca bize estetik, alışkanlıklar ve mitolojiden bahsediyor, sadece bir kültürün değil, aynı zamanda kakao için süslenmiş bardağı olan bir bireyin de estetiği, alışkanlıkları ve mitolojisi hakkında konuşuyor.

 

 

Banner
Benzer Yazılar

İnsanların Büyük Beyinlerinin Gelişimini Ne Tetikledi?

15 Mart 2021

15 Mart 2021

İnsanların büyük beyinlerinin gelişimi bilim insanları tarafından hala tam anlamıyla çözümlenemeyen bir olaydır. Bu yüzden her yıl farklı hipotezler geliştiren...

Morca Mağarası’nda yeni bir tür bakteri keşfedildi

15 Ağustos 2022

15 Ağustos 2022

Türkiye’nin en derin 3’ncü mağarası Morca Mağarası’nda yeni bir tür bakteri keşfedildi. Mersin’in Anamur ilçesinden geçen Orta Toroslar’ın zirvesinde bulunan...

1800 yıllık kurşun tabutun içinde mücevherlerle süslenmiş Romalı kız

9 Nisan 2023

9 Nisan 2023

Scopus Dağı arkeolojik kazılarında kurşun bir tabut bulundu. Tabut açıldığında mücevherleri ile birlikte gömülmüş bir Romalı kız görüldü. Romalı kız,...

Kudüs kentinde ortaya çıkarılan 2000 yıllık taş tablet

17 Mayıs 2023

17 Mayıs 2023

Kudüs kentinde üzerinde İbranice isimler ve bir dizi rakamlar kazınan 2000 yıllık taş tablet keşfedildi. Muhasebe kayıtlarını içerdiği kabul edilen...

Parçacık fiziği ve arkeoloji işbirliği, Napoli’deki gizli Helenistik yeraltı odasını ortaya çıkardı

13 Mayıs 2023

13 Mayıs 2023

Yunanlılar tarafından MÖ dördüncü yüzyılın sonu ile üçüncü yüzyılın başı arasında inşa edilen Neapolis’in antik nekropolü’nün kalıntıları, günümüz Napoli’sinin yaklaşık...

Antik Çağın En İyi 5 Komutanı

31 Ocak 2021

31 Ocak 2021

Dünya’nın her yerinde ordu muhafazakar bir kurumdur ve bu nedenle eski dünyanın askeri liderleri, kariyerlerinin sona ermesinden binlerce yıl sonra bile...

Smyrna Antik Tiyatrosu’nun kulisinde latrina bulundu

3 Kasım 2021

3 Kasım 2021

2400 yıllık Smyrna Antik Kenti’nin kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan ilginç buluntular heyecan yaratmaya devam ediyor. İzmir’in Kadifekakale semti yakınlarında yer...

İngiltere’de yol çalışması sırasında Demir Çağı yerleşimi bulundu

21 Aralık 2021

21 Aralık 2021

İngiltere’de Upton A 38 yol çalışması sırasında 2250 yıllık Demir Çağı yerleşimi bulundu. Keşif, Worcestershire County Council tarafından Upton A38...

Bronz Çağı Taş Levha Avrupa’nın Bilinen En Eski Haritası Çıktı

6 Nisan 2021

6 Nisan 2021

Fransa’da 1900 yılında bulunan ve yüzyılı aşkın süredir unutulmuş olan süslü bir Bronz Çağı’ndan kalma taş levha, Avrupa’nın bilinen en...

İskoçya’da altından yapılmış nadir pommel keşfedildi

24 Ekim 2022

24 Ekim 2022

İskoçya’nın Stirling kentinde bir metal dedektörcüsü tarafından altından yapılmış nadir pommel keşfedildi. Kılıç, hançer, bıçak kabzasının olduğu kısma pommel deniyor....

Bayeux Gobleninde, Nazilerin Bulmak İstedikleri Neydi?

12 Şubat 2021

12 Şubat 2021

Bayeux Gobleni, dünyadaki en ünlü işleme olarak tarihe geçmiş durumdadır. Bilmeyenler için küçük bir açıklama eklersek İngiltere’nin Normanlar tarafından fethinin...

St. Ivan Adası’ndaki Manastırın 1500 Yıllık Kutsal Su Kuyusu

25 Kasım 2020

25 Kasım 2020

St. Ivan Adası’ndaki Erken Hıristiyan manastırının 1500 yıllık kutsal kuyusu, Hristiyan arkeolojisi uzmanı Prof. Dr. Kazimir Popkonstantinov liderliğindeki bir arkeolog...

Bakanlık; “Siloa Yazıtı Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin malıdır”

13 Mart 2022

13 Mart 2022

İsrail medya kuruluşu Zman Yisrael’in İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde bulunan Siloa Yazıtı’nın İsrail’e verileceğine dair yaptığı habere Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan...

Bergama Antik Kenti Dijital Ortamda Yerini Aldı

1 Şubat 2021

1 Şubat 2021

Kültür ve Turizm Bakanlığının da izniyle, Alman Enstitüsünün yaptığı çalışmalar sonucu  Bergama Antik Kenti MÖ. 3 yy. daki hali ile...

Arkeologlar “Polonya Piramitleri” ile Bağlantılı Eski Yerleşimleri Keşfediyor

7 Mart 2021

7 Mart 2021

Yapıların enteresan karakterleri nedeniyle polonya Piramitleri olarak anılan megalitik mezarları yapan kişilere ait yerleşim yerleri uzun bir süredir araştırmacıların dikkatini...

Yorumlar
Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

[mc4wp_form id=”621″]