19 April 2025 Gelecek Geçmişin Ürünüdür

Maya Vazosu Üzerindeki Hiyeroglif Yazısının Çözülme Hikayesi

Uygarlık tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen yazının geçmişi 5 bin yıla dayanmaktadır. İnsan ağzından çıkardığı arbitrer (karışık) sesleri, duvarlara, taşlara, kemiklerin üzerine, kilden yaptıkları tabletlere işaretleyerek yazıyı keşfetmiştir.

Yazı kaba tabiri ile seslerin resmidir. İnsan düşüncelerini, duygularını, ileteceği diğer mesajları çizgilerle, resimlerle elde bulunan malzemelere işleyerek yazı yoluyla alıcıya aktarmayı öğrenmiştir. Bu aktarım yöntemi yazı, uygarlık gelişiminde önemli bir kilometre taşı olmuştur.

Yazının tarihine baktığımızda günümüze kadar 5 çeşit yazı sisteminin kullandığını görmekteyiz. Bunlar;

1- Piktografik (Resim yazı Mısır, Anadolu hiyeroglifi)

2- İdeografik/Logographic (Çivi yazısı Sümer, Hitit, Akad, Babil)

3- Alfabe (Fenikeliler’in bulunduğu günümüz Latin yazı sistemi)

4- Abugida (Afrika’da kullanılan yazı sistemi)

5- Ebced (Sami kökenli toplumun kullandığı yazı sistemi) dir.

20. y.y. başlarından itibaren gelişen arkeoloji bilimi ve filoloji disiplinleri özellikle Mezopotamya, Mısır ve Anadolu’da ele geçen tablet ve duvar kaya yazılarının deşifre edilmesini sağlamıştı. Ancak, bu durum Amerika kıtası için pek fazla geçerli olmamıştır. Amerika’da yazı sistemi antik Maya seramiklerine boyanmış olarak kullanılmıştır. On altıncı yüzyılın başlarında, İspanyol sömürgeciliğinin Amerika kıtasındaki ilk yıllarında, yazma ve anlama yeteneği kaybolmuş olduğundan, Mayaların kullandığı bu yazı sistemin deşifre edilmesi yirminci yüzyıla kadar bir bilmece olarak kalmasına yol açmıştır.

John Hessler kaleme aldığı Arkeoloji Kazıları II: Silindirik Kitabı Okumak adlı makalede Mayaların bırakmış olduğu vazo üzerindeki yazı sisteminin deşifre edilme hikayesini aktardı.

Mayalar’ın kullandığı hiyeroglif deşifre ediliyor

İtalyan hümanist Peter Martyr d’Anghiera (1457–1526) Maya yazısının ilk sözlerinden birini The Decades of the New World’de bulur.(1511–30) Martyr, 1519’un sonlarında, Meksika’dan yeni taçlandırılan Kutsal Roma İmparatoru ve İspanya Kralı V. Charles’a (1500-1558) gönderilen, İspanyol şehri Valladolid’de sergilenmekte olan bir mal sevkiyatını inceledi. Martyr, baktığı kitapların bilinmeyen bir ağacın iç kabuğundan yapıldığını, tahta kapakları olduğunu ve okurken katlanabileceğini yazdı. Ayrıca, senaryonun “bizimkinden çok farklı olduğunu; bizim yaptığımız gibi bir satırda yazılmış zarlar, kancalar, halkalar, şeritler ve diğer figürler, büyük ölçüde Mısır formlarına benziyorlar. Satırların arasında, her bir kralın atalarının eylemlerinin yazılı olduğuna inanabilecekleri, başta krallar ve diğer büyük yöneticiler olmak üzere insan ve hayvan figürleri işaretlenmiştir. ” bilgisini verdi.

Martyr, bu garip formların diğerleri gibi yazdığını iddia etse de, hiyerogliflerin tarihsel bilgi sağladığının kanıtı, Maya yazı sisteminin dilbilimcilerin ve arkeologların çabalarıyla yeniden deşifre edildiği yirminci yüzyılın ortalarına kadar tarihçiler tarafından anlaşılmayacaktı.

Hiyeroglif yazılı Maya Vazosu
Fleur-de-lis tarzı klasik dönem Maya vazosu, birincil standart sekans olarak bilinen, kenar boyunca hiyeroglif yazıları gösteren Maya vazosu. Vazo Guatemala Ovalarından gelmektedir ve MS 600-900 yılları arasına tarihlenmektedir. Jay I. Kıslak Koleksiyonu, Kongre Kütüphanesi.

Bir yazı sisteminin deşifre edilme yöntemi

Herhangi bir bilinmeyen yazı sisteminin deşifre edilmesi zor bir süreçtir ve başarılı olmak için dilin bazı hayati bölümlerinin zamanın tahribatına dayanması gerekir. İlk gereklilik, geniş bir metin gövdesinin, konuşulan dili doğru bir şekilde temsil edecek kadar kapsamlı bir biçimde kalmasıdır. İkincisi, yazılan konuşma dilinin bilinmesi gerektiğidir. Bu durumda dil, bugün hala kullanımda olan otuzdan fazla çeşidi ile hiçbir zaman ortadan kalkmamış olan Maya konuşuluyordu. Üçüncüsü, bilinmeyen yazı sisteminden şifre çözücünün bildiği bir tür Rosetta Stone’a bir köprü sağlayan bir tür iki dilli yazıt veya kopya kağıdına dayanma ihtiyacıdır.

Maya seramiklerinde bulunan metinlere gelince, bunların çoğu, Birincil Standart Sıra olarak bilinen, jantlarının etrafını saran formülsel bir hiyeroglif dizisi içerir. Anıt oymalarında bulunan daha tarihsel bilgilerin aksine, bu kısa metinler çoğunlukla ithaf niteliğindedir ve yüzyıllar boyunca bize sahipleri ve zanaatkar Maya çömlekçileri tarafından yapılan çeşitli seramik nesnelerin her birinin işlevi hakkında konuşurlar.

Maya vazosu üzerinde hiyeroglif
Maya Fleur-de-lis vazosunun, ayna glifinden başlayıp okunması gereken sırayla ilerleyen Birincil Standart Sırayı gösteren rulo fotoğrafı. Fotoğraf: Justin Kerr, Kışlak Koleksiyonu, Kongre Kütüphanesi

Micheal Coe , David Stuart ve Barbara MacLeod gibi bilim adamları plakalar, vazolar ve diğer taşınabilir nesneler üzerine boyanmış tuhaf ve formülsel formlarla mücadele ederken , Birincil Standart Dizinin deşifre edilmesi karmaşık bir olaydı ve uzun yıllar aldı .

Burada resmedilen vazodaki Birincil Standart Dizinin birkaç ana bölümü vardır. Birincisi, bir ayna glifi olarak bilinen şeyle başlar ve yeni başlayan biri tarafından bile bir kez işaret edildiğinde kolayca tanınabilir. Sıranın genellikle ‘sunum bölümü’ olarak adlandırılan bu kısmı, ayna glifinden ve Tanrı N’yi temsil eden bir işaretten oluşur. Bu bize vazonun var olurken yaratıldığını ve kutsandığını anlatır.

Maya vazou üzerinde yer alan resimlerin deşifre edilmesi
Kislak Fleur-de-lis Vazosundaki Birincil Standart Dizinin Deşifre Edilmesi. Yazar tarafından çizim ve deşifre taslağı

 

Metnin ikinci bölümü, Maya’daki yazı ya da resmin, ts’ib’in bir yazıcı tarafından yapıldığını, üçüncüsü ise işlevini, bu durumda bir içme kabı tarafından yapıldığını bilmemizi sağlar . Son birkaç glif daha tarihseldir, bu da bu vazoya sahip olan ve görevlendiren kişinin soylu bir soydan geldiğini ima eder. Ne yazık ki, son glif henüz deşifre edilmedi ve sahibinin adını temsil ediyor.

Bu adanmışlıklar formülsel görünse de, yazarların ve ressamların hiyeroglifleri nasıl oluşturdukları ve zamirler gibi farklı sözcük türlerini nasıl kullandıkları konusundaki farklılıklar, Maya dillerinin evrimini izlemeye çalışan dilbilimciler için çok önemli olmuştur. Birincil Standart Dizinin deşifre edilmesi, bilim adamlarının bu formülün Cholan Maya dilleri grubunun konuşmacıları tarafından geliştirildiği ve ardından Y ucatecan konuşmacıları tarafından devralındığı sonucuna varmalarına izin verdi .

Hiyerogliflerin dilsel ayrıntıları ne olursa olsun, hayatta kalan Maya çok renkli çömlek örneklerinin her biri, yüzyıllar boyunca bize estetik, alışkanlıklar ve mitolojiden bahsediyor, sadece bir kültürün değil, aynı zamanda kakao için süslenmiş bardağı olan bir bireyin de estetiği, alışkanlıkları ve mitolojisi hakkında konuşuyor.

 

 

Banner
Benzer Yazılar

İsrail’de 10.000 Yıl Öncesine Ait Tsunami İzleri

25 Aralık 2020

25 Aralık 2020

Arkeologlar, birçok eski sel olayını Tufan hikayesi ile ilgili olabileceğini teorileştirdiler. Ancak bu sel olaylarının çok azı kuzey İsrail’deki Tel...

Ambar Barajı Suları Altında Kalacak Gre Fılla Höyüğü Taşınıyor

20 Eylül 2022

20 Eylül 2022

M. Ö. 7 binli yıllara ait Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem buluntuları keşfedilen Gre Fılla Höyüğü, Ambar Barajı suları altında kalacak....

Apollon Tapınağı’nın Kayıp Sığınağı Bulundu

1 Ocak 2021

1 Ocak 2021

Yunan panteonunun en büyük tanrılarından Zeus’un oğlu Apollon’un kayıp sığınağı bulundu. Olympos Dağı’nın ürettiği mitolojide müziğin, sanatın, Güneş’in, ateş ve...

İskandinav Elitlerinin Tanrılara Kurban Olarak Verdikleri 7 Altın Kolye Bulundu

13 Mayıs 2021

13 Mayıs 2021

Norveç’in Østfold County Rade belediyesi yakınlarındaki bir tarlada 7 altın kolye bulundu. Araştırmacılar, bu kolyelerin 6. yüzyılda bir kurban eyleminin...

Napoli’de Augustus dönemi su kemerinin daha önce bilinmeyen bir yeraltı yolu keşfedildi

4 Şubat 2023

4 Şubat 2023

Augustus dönemi su kemerinin yaklaşık yarım mil uzunluğundaki daha önce bilinmeyen bir yeraltı yolu, güney İtalya’nın Napoli kentinde keşfedildi. Cocceivs...

Klazomenai Antik Kenti’nde ilk defa mühür keşfedildi

20 Kasım 2022

20 Kasım 2022

12 İon Kent Devleti’nden biri olan Klazomenai Antik Kenti’nde sürdürülen arkeolojik kazılarda ilk defa kente ait kilden yapılmış mühür keşfedildi....

Gürcistan’da 1.8 milyon yıllık insan dişi bulundu

9 Eylül 2022

9 Eylül 2022

Gürcistan’ın başkenti Tiflis’in yaklaşık 100 km güneybatısında Orozamni köyü yakınlarında 1.8 milyon yıllık insan dişi bulundu. Gürcü arkeologlar tarafından bulunan...

Meksika’da Esrarengiz Boyalı El İzleri Ortaya Çıkarıldı

1 Mayıs 2021

1 Mayıs 2021

Maya, Aztek ve İnka gibi antik medeniyetlere ev sahipliği yapan Meksika’da Arkeolog Sergio Grosjean, yeraltı mağarasının duvarlarında düzinelerce esrarengiz siyah...

Van Garibin Tepe’de kaçak kazı sırasında ortaya çıkan Urartu yapısının kurtarma kazılarına başlanıyor

26 Temmuz 2022

26 Temmuz 2022

Geçtiğimiz Haziran ayında Van Garibin Tepe’de kaçak kazı sırasında ortaya çıkan ve ilk incelemelerde yapının Urartu dönemi anıtsal yapı olduğu...

Sobibor Ölüm Kampında Öldürülen Çocukların Kimlik Etiketleri Ortaya Çıkarıldı

9 Şubat 2021

9 Şubat 2021

Sobibor ölüm kampının trajik tarihi ortaya çıkarıldı. Arkeologlar, Naziler tarafından doğu Polonya’daki Sobibor ölüm kampında öldürülen dört çocuğun kimlik etiketlerini...

Hindistan’ın İndus Vadisi bölgesindeki Rakhi Garhi’de 5000 yıllık Kuyumcu Atölyesi bulundu

9 Mayıs 2022

9 Mayıs 2022

Hindistan Arkeoloji Araştırmaları (ASI), İndus Vadisi’nin en eski bölgelerinden biri olan Haryana’nın Rakhigarhi köyünde 5000 yıllık bir kuyumcu atölyesinin kalıntılarını...

Norveç’te Thor ve Odin’e Ait 1200 Yıllık Tanrı Evi

10 Ekim 2020

10 Ekim 2020

Norveç’in batı kıyısında, Bergen Üniversitesi Müzesi’nden arkeolog Søren Diinhoff liderliğindeki bir araştırma ekibi tarafından 1.200 yıllık Eski İskandinav tapınağının direk...

Arkeologlar, Orkney’de “şaşırtıcı” olarak tanımladıkları 5.000 yıllık bir tahta parçası buldular.

11 Ağustos 2021

11 Ağustos 2021

Arkeologlar Orkney’de şaşırtıcı keşifler yapmaya devam ediyor. Organik materyalleri bulmak oldukça zor olsa da arkeologlar Orkney’de 5.000 yıllık bir tahta...

Afrika Timsahları Altı Milyon Yıl Önce İspanya’da Yaşadı mı?

25 Ekim 2020

25 Ekim 2020

Milyonlarca yıl önce, farklı cins ve özelliklere sahip birkaç timsah türü Avrupa’da yaşadı ve hatta bazen bir arada yaşadı. Ancak...

Peru’da arkeologlar 800 yıllık iplerle bağlanmış bir mumya keşfettiler

29 Kasım 2021

29 Kasım 2021

Arkeologlar Peru’nun merkez sahilinde en az 800 yaşında olduğu tahmin edilen bir mumya keşfettiler. Mumyanın cesedi iplerle bağlanmıştı ve eller...

Yorumlar
Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

[mc4wp_form id=”621″]