4 December 2023 Gelecek Geçmişin Ürünüdür

İran’ın efsanevi harap şehri “Susa”

Antik Susa, dünyanın en eski şehirlerinden biridir. Elam, Pers ve Part imparatorlukları eskiden, şimdi çağdaş Shush şehri tarafından sınırlanan şehre hükmetmişlerdi.

Susa, Ester Kitabında ve diğer İncil yazılarında Shushan olarak adlandırılır. Dicle nehrinin yaklaşık 250 kilometre doğusunda, Kharkeh ve Dez nehirleri arasında, aşağı Zagros sıradağlarına yakın bir yerde bulunmaktadır.

Arkeolojik kanıtlar, Susa’nın M. Ö. 4200’den beri sürekli olarak yerleşim gördüğünü göstermektedir. Ayrıca Susa’da M.Ö. 7000 yıllarında iskan edilmiş bir köyün izlerine de rastlanmıştır.

Susa’nın çömlekçileri, erken dönemde rakipsiz kaliteli çanak çömlek ürettiler ve bunları kuş, dağ keçisi ve diğer hayvan motifleriyle süslediler. Şehir dördüncü binyılda (“Uruk Dönemi”) Elam’ın başkenti olmuş ve zaman zaman güney Irak’taki Sümer ve Akad şehirleriyle rekabet edebilmiştir.

Şehrin kendisi doğuya doğru, şehrin şimdi Kraliyet Şehri olarak adlandırılan kısmına doğru genişledi. Yazılı bilgilerden, burada bir zigguratın olması gerektiğini biliyoruz. Üçüncü bölüm ise daha doğuda bulunan esnaf alanıdır.

Susa dünyanın en eski şehirlerinden biridir.
Susa dünyanın en eski şehirlerinden biridir.

Erken döneme baktığımız zaman karşımıza ilk çıkan hanedanlık Awan hanedanlığıdır. Awan hanedanının üçüncü bin yılın son çeyreğinde Elam’ı yönettiği bilinmektedir; onlar kısa süreliğine Susa’yı kendi krallığına çekmeyi başaran Akkad hanedanının Sargon’unun çağdaşlarıydı. Ancak Awan kralları özgürlüklerini yeniden kazanmayı başardılar.

Gutiler dağlardan inip Elam ve Mezopotamya’nın alüvyonlu ovalarında yıkıma yol açtığında, Awan krallığı da dağıldı.

Elam, Eski Babil İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra tekrar bağımsız  hale geldi ve büyük olasılıkla Anšan’dan yeni bir hanedan, Elam’da kontrolü ele geçirdi. Kidinuidler  İgehalkids ve Šutrukids tarafından el değiştirdi. Susa, bu hanedanlıklar  altında çok gelişti.

Büyük Cyrus tarafından fethedildikten sonra, Pers hükümdarlarının kışlık evi olarak kullanıldı. M. Ö. 538 veya 539’da Büyük Cyrus II, Susa’yı Pers İmparatorluğu’na dahil etti.

Susa, İran.
Susa, İran’daki antik kalıntılar ( UNESCO)

Cyrus’un haleflerinden biri olan Kral Darius (522-486), saraylarından birini Susa’da inşa etti. Sarayın DSf olarak bilinen yazıtı, Darius’un inşasını anlatıyor. Susa şüphesiz en sevdiği saraydı. Ahameniş imparatorluğu hakkında kapsamlı bilgiler veren Yunanlı bilgin Halikarnaslı Herodot” başka bir başkent bilinmiyordu. Kral Darius başka bir başkent kurmayacak kadar Susa’yı sevmiş olmalı” diye aktarmıştır.

Söylentilere göre, Makedonyalı İskender M. Ö. 330 yılında Susa’yı ele geçirmiş, şehri yağmalamış ve hazineden yaklaşık 40.000 talant altın ve gümüşü ele geçirmiştir. Büyük İskender’in Babil’i tercih etmesi Susan’ın düşüşünü başlattı ve kısa süre sonra bir isyandan sonra şehir yerle bir edildi. Bununla da yetinmeyen İskender ayrıca burada evlenmiştir. Daha sonra II. Sapor (309-379) tarafından yeniden inşa edildi ve Iranshahr Shapur olarak yeniden adlandırıldı ve daha sonra 645’teki Arap işgaline direnmeye yardımcı oldu.

Şehir, Ahameniş İmparatorluğu’nun çöküşü ve Susa’da hüküm süren Büyük İskender’in evlenmesiyle Seleukos imparatorluğunun bir parçası oldu. Eulaeus’ta artık Seleucia olarak biliniyordu. Darius’un sarayının yanına Yunan tarzı bir saray inşa edildi. İdari merkez ise kentin güney kesiminde yer almakta olup, hemen hemen tüm Yunan ve Part yazıtlarının ortaya çıkarıldığı bir yerdir. Part çağında, şehir sikke bastı.

Sasani döneminde şehrin büyük bir Hıristiyan nüfusu vardı. Nüfusu Iwan-e Karkheh’e aktaran Sasani Kralı II. Şapur tarafından yağmalandı. Susa, M. S. 13. yüzyıla kadar hala önemli şehirlerden biriydi.

Susa'da sırlı silisli tuğlalar, c. Bir Ahameniş askerini tasvir eden MÖ 510 (Wikimedia Commons)
Susa’da sırlı silisli tuğlalar, c. Bir Ahameniş askerini tasvir eden M. .Ö 510 (Wikimedia Commons)

Kutsal Kitaplarda Susa

Susa, İncil’de Agagit Haman’ın Pers Yahudilerini yok etmeyi planladığı Ester hikayesinde geçer. Efsaneye göre, Ester kocası Pers Kralı Ahasuerus’u Haman’ın komplosunu engellemeye ikna ederek Haman’ı alt etti. Antik kökenlere göre, bahsedilen olay, her yıl kostümlü partiler ve diğer kutlamalarla karakterize edilen Yahudi Purim festivalinde anılır.

Susa ayrıca, Nebukadnezar’ın Kudüs’e saldırmasının ardından çok sayıda Yahudi’nin rehin alındığı Babil esareti sırasında MÖ 6. yüzyılda şehirde ikamet eden Nehemya ve Daniel’in kitaplarında da bahsedilir. Shush-Daniel mezarının Daniel’in kendisi olduğu söylenir. Bazılarının daha önce bir taş ‘Davut Yıldızı’ olduğuna inandığı sıra dışı bir beyaz koni ile örtülüdür.

Susa ayrıca Daniel’in Belşatsar’ın üçüncü yılında gördüğü bir koç ve bir keçiyle bağlantılıydı. Esther’e göre Shushan, eskiden görkemli sütunlardan oluşan büyük bir salonu ve son derece çarpıcı bir cephesi olan muhteşem bir saraya sahipti. Kalıntılarda ortaya çıkarılan yazıtlara göre saray, Pers kralları Darius ve Artaxerxes tarafından yaptırılmıştır. Çeşitli kaynaklarda Lübnan’dan ahşap, Gandara’dan tik, Sardeis ve Baktriya’dan gelen altından söz edilirken, renkli sırlı tuğla paneller günümüzde de kalıntılarda görülebilmektedir.

Susa’da 1854’teki ilk sondajların ardından, 1884’te sistematik kazı başladı. Jacques de Morgan liderliğindeki Fransız arkeologlar, kendilerini korumak için Haçlı tarzı bir kale inşa ettiler. Araştırmalar yirminci yüzyıla kadar devam etmiştir. Ne yazık ki, kalıntılar Birinci Körfez Savaşı sırasında kısmen tahrip olmuştur.

Kaynak

R. Boucharlat, “Suse à l’ époque sassanide”, içinde: Mezopotamya 22 (1987) 316-322
R. Boucharlat, “Suse et la Susiane à l’ époque achémenide. Données archéologiques”, içinde: Ahameniş Tarihi 4 (1990) 149-175

Banner
Benzer Yazılar

2400 yıllık nadir görülen ahşap aks parçası keşfedildi

27 Ocak 2023

27 Ocak 2023

İngiltere Sulfolk nükleer santral bölgesinin ağaçlandırma çalışması öncesi gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda 2400 yıllık nadir görülen ahşap aks parçası keşfedildi. Muhtemelen...

Amerika’da Az Bilinen Bir Uygarlık, Eski Mısır Kadar Piramitler İnşa Etti

26 Haziran 2022

26 Haziran 2022

Hepimiz en eski piramitlerin Mısır’da yapıldığını düşünüyoruz. Yeryüzünde Mısır ile aynı zamanda yapılmış başka piramitler de bulunuyor. Ancak, bu piramitler...

Almanya’da ortaya çıkarılan İskandinav Bronz Çağı salonu, efsanevi Kral Hinz’in toplantı salonu olabilir

6 Kasım 2023

6 Kasım 2023

Almanya’nın Berlin kentinin kuzeybatısındaki Seddin’deki (Prignitz bölgesi) “kraliyet mezarı” yakınında yapılan kazılarda Tunç Çağı’ndan kalma bir salon keşfedildi. Yapının, altın...

Prag’da 7.000 Yıllık Gizemli Dairesel Yapı Ortaya Çıkarılıyor

15 Eylül 2022

15 Eylül 2022

Arkeologlar, Çek Cumhuriyeti’nin Prag kentinin eteklerindeki Vinoř bölgesinde bulunan 7.000 yıllık roundel olarak adlandırılan (Çek dilinde ‘rondely’, yuvarlak anlamına geliyor)...

İngiltere’de 10.500 yıllık Avcı-Toplayıcı yerleşimi bulundu

21 Ocak 2023

21 Ocak 2023

Chester Üniversitesi ve Manchester’dan bir arkeolog ekibi, İngiltere’nin Scarborough kenti yakınlarındaki kazılar sırasında Avcı-Toplayıcı yerleşimini keşfetti. Ekip tarafından Kuzey Yorkshire’daki...

Norveçli çift bahçelerinde bir Viking Çağı mezarı ve kılıcı buldu

4 Temmuz 2023

4 Temmuz 2023

Evlerini genişletmeye çalışırken, Norveçli bir çift bahçelerinde bir Viking Çağı mezarı ve kılıcı buldu. Dikkate değer bir arkeolojik bulgu elde...

Suffolk’ta Doğu Anglia Krallığı’nın Kraliyet Salonu Bulundu

5 Ekim 2022

5 Ekim 2022

Günümüz Suffolk ve Norfolk’u kapsayan Doğu Anglia Krallığı’nın 1.400 yıllık ahşap kraliyet salonu Rendlesham, Suffolk’ta keşfedildi. 2015 yılında hava fotoğrafçılığı...

Roma’nın Bilinmeyen Ölüleri Nasıl Yeraltı Mezarı Azizleri Oldu?

16 Eylül 2021

16 Eylül 2021

Yeraltı mezarları azizleri kilise reformlarının başladığı yıllarda kuşkusuz kilisenin en dahiyane fikirlerinden biriydi. Protestanlar tarafından defnedilen, tahrip edilen kutsal kalıntıların...

Almanya’da bir müzede 483 Kelt altın sikkeden oluşan koleksiyon çalındı

23 Kasım 2022

23 Kasım 2022

Almanya’nın Bavyera eyaletinde bir müzede 483 adet Kelt altın sikkeden oluşan bir koleksiyon çalındı. Bavyera polisi, 2100 yıllık Kelt altın...

Korsika adasında bulunan 6.000 yıllık yerleşim yeri

5 Mayıs 2023

5 Mayıs 2023

Fransa’nın Sotta kasabasında sosyal konut yapılacak alanda çalışan arkeologlar Punta Campana’nın (Korsika adası) yamaçlarını kazdılar ve geniş bir Neolitik alan...

Mezarlıkta keşfedilen 600 yıllık Papalık boğası

10 Mayıs 2023

10 Mayıs 2023

Papalığın güç, otorite ve iktidarını göstermek için kullandığı Papalık Boğası mührü bir Orta Çağ mezarlığında ele geçti. Keşfedilen Papalık Boğası,...

Napoli’de tamamen fresklerle kaplı bir oda mezarı ortaya çıkarıldı

10 Ekim 2023

10 Ekim 2023

Campania’nın (Napoli) bir banliyösü olan Giugliano’da, tavanları ve duvarları bozulmamış durumdaki freskler ile dolu, el değmemiş bir oda mezarı ortaya...

İskandinavya’nın Trøndelag’daki en eski gemi mezarı “Tarihi Yeniden Yazıyor”

16 Kasım 2023

16 Kasım 2023

Norveç’in Trøndelag ilçesindeki bir belediye olan Leka’da arkeologlar, İskandinavya’nın MS 700 yıllarına kadar uzanan en eski gemi mezarını ortaya çıkardılar....

İskoçya’da altından yapılmış nadir pommel keşfedildi

24 Ekim 2022

24 Ekim 2022

İskoçya’nın Stirling kentinde bir metal dedektörcüsü tarafından altından yapılmış nadir pommel keşfedildi. Kılıç, hançer, bıçak kabzasının olduğu kısma pommel deniyor....

Yazı sistemlerinin evrimine ışık tutan Afrika Vai Dili

5 Şubat 2022

5 Şubat 2022

Yaklaşık 5 bin yıllık bir geçmişe sahip yazının gelişimi üzerine çalışmalar devam ediyor. Mezopotamya’da ortaya çıkan yazı, günümüzde bilindiği kadarıyla...

Yorumlar
Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

[mc4wp_form id=”621″]