9 July 2025 Gelecek Geçmişin Ürünüdür

İran’ın efsanevi harap şehri “Susa”

Antik Susa, dünyanın en eski şehirlerinden biridir. Elam, Pers ve Part imparatorlukları eskiden, şimdi çağdaş Shush şehri tarafından sınırlanan şehre hükmetmişlerdi.

Susa, Ester Kitabında ve diğer İncil yazılarında Shushan olarak adlandırılır. Dicle nehrinin yaklaşık 250 kilometre doğusunda, Kharkeh ve Dez nehirleri arasında, aşağı Zagros sıradağlarına yakın bir yerde bulunmaktadır.

Arkeolojik kanıtlar, Susa’nın M. Ö. 4200’den beri sürekli olarak yerleşim gördüğünü göstermektedir. Ayrıca Susa’da M.Ö. 7000 yıllarında iskan edilmiş bir köyün izlerine de rastlanmıştır.

Susa’nın çömlekçileri, erken dönemde rakipsiz kaliteli çanak çömlek ürettiler ve bunları kuş, dağ keçisi ve diğer hayvan motifleriyle süslediler. Şehir dördüncü binyılda (“Uruk Dönemi”) Elam’ın başkenti olmuş ve zaman zaman güney Irak’taki Sümer ve Akad şehirleriyle rekabet edebilmiştir.

Şehrin kendisi doğuya doğru, şehrin şimdi Kraliyet Şehri olarak adlandırılan kısmına doğru genişledi. Yazılı bilgilerden, burada bir zigguratın olması gerektiğini biliyoruz. Üçüncü bölüm ise daha doğuda bulunan esnaf alanıdır.

Susa dünyanın en eski şehirlerinden biridir.
Susa dünyanın en eski şehirlerinden biridir.

Erken döneme baktığımız zaman karşımıza ilk çıkan hanedanlık Awan hanedanlığıdır. Awan hanedanının üçüncü bin yılın son çeyreğinde Elam’ı yönettiği bilinmektedir; onlar kısa süreliğine Susa’yı kendi krallığına çekmeyi başaran Akkad hanedanının Sargon’unun çağdaşlarıydı. Ancak Awan kralları özgürlüklerini yeniden kazanmayı başardılar.

Gutiler dağlardan inip Elam ve Mezopotamya’nın alüvyonlu ovalarında yıkıma yol açtığında, Awan krallığı da dağıldı.

Elam, Eski Babil İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra tekrar bağımsız  hale geldi ve büyük olasılıkla Anšan’dan yeni bir hanedan, Elam’da kontrolü ele geçirdi. Kidinuidler  İgehalkids ve Šutrukids tarafından el değiştirdi. Susa, bu hanedanlıklar  altında çok gelişti.

Büyük Cyrus tarafından fethedildikten sonra, Pers hükümdarlarının kışlık evi olarak kullanıldı. M. Ö. 538 veya 539’da Büyük Cyrus II, Susa’yı Pers İmparatorluğu’na dahil etti.

Susa, İran.
Susa, İran’daki antik kalıntılar ( UNESCO)

Cyrus’un haleflerinden biri olan Kral Darius (522-486), saraylarından birini Susa’da inşa etti. Sarayın DSf olarak bilinen yazıtı, Darius’un inşasını anlatıyor. Susa şüphesiz en sevdiği saraydı. Ahameniş imparatorluğu hakkında kapsamlı bilgiler veren Yunanlı bilgin Halikarnaslı Herodot” başka bir başkent bilinmiyordu. Kral Darius başka bir başkent kurmayacak kadar Susa’yı sevmiş olmalı” diye aktarmıştır.

Söylentilere göre, Makedonyalı İskender M. Ö. 330 yılında Susa’yı ele geçirmiş, şehri yağmalamış ve hazineden yaklaşık 40.000 talant altın ve gümüşü ele geçirmiştir. Büyük İskender’in Babil’i tercih etmesi Susan’ın düşüşünü başlattı ve kısa süre sonra bir isyandan sonra şehir yerle bir edildi. Bununla da yetinmeyen İskender ayrıca burada evlenmiştir. Daha sonra II. Sapor (309-379) tarafından yeniden inşa edildi ve Iranshahr Shapur olarak yeniden adlandırıldı ve daha sonra 645’teki Arap işgaline direnmeye yardımcı oldu.

Şehir, Ahameniş İmparatorluğu’nun çöküşü ve Susa’da hüküm süren Büyük İskender’in evlenmesiyle Seleukos imparatorluğunun bir parçası oldu. Eulaeus’ta artık Seleucia olarak biliniyordu. Darius’un sarayının yanına Yunan tarzı bir saray inşa edildi. İdari merkez ise kentin güney kesiminde yer almakta olup, hemen hemen tüm Yunan ve Part yazıtlarının ortaya çıkarıldığı bir yerdir. Part çağında, şehir sikke bastı.

Sasani döneminde şehrin büyük bir Hıristiyan nüfusu vardı. Nüfusu Iwan-e Karkheh’e aktaran Sasani Kralı II. Şapur tarafından yağmalandı. Susa, M. S. 13. yüzyıla kadar hala önemli şehirlerden biriydi.

Susa'da sırlı silisli tuğlalar, c. Bir Ahameniş askerini tasvir eden MÖ 510 (Wikimedia Commons)
Susa’da sırlı silisli tuğlalar, c. Bir Ahameniş askerini tasvir eden M. .Ö 510 (Wikimedia Commons)

Kutsal Kitaplarda Susa

Susa, İncil’de Agagit Haman’ın Pers Yahudilerini yok etmeyi planladığı Ester hikayesinde geçer. Efsaneye göre, Ester kocası Pers Kralı Ahasuerus’u Haman’ın komplosunu engellemeye ikna ederek Haman’ı alt etti. Antik kökenlere göre, bahsedilen olay, her yıl kostümlü partiler ve diğer kutlamalarla karakterize edilen Yahudi Purim festivalinde anılır.

Susa ayrıca, Nebukadnezar’ın Kudüs’e saldırmasının ardından çok sayıda Yahudi’nin rehin alındığı Babil esareti sırasında MÖ 6. yüzyılda şehirde ikamet eden Nehemya ve Daniel’in kitaplarında da bahsedilir. Shush-Daniel mezarının Daniel’in kendisi olduğu söylenir. Bazılarının daha önce bir taş ‘Davut Yıldızı’ olduğuna inandığı sıra dışı bir beyaz koni ile örtülüdür.

Susa ayrıca Daniel’in Belşatsar’ın üçüncü yılında gördüğü bir koç ve bir keçiyle bağlantılıydı. Esther’e göre Shushan, eskiden görkemli sütunlardan oluşan büyük bir salonu ve son derece çarpıcı bir cephesi olan muhteşem bir saraya sahipti. Kalıntılarda ortaya çıkarılan yazıtlara göre saray, Pers kralları Darius ve Artaxerxes tarafından yaptırılmıştır. Çeşitli kaynaklarda Lübnan’dan ahşap, Gandara’dan tik, Sardeis ve Baktriya’dan gelen altından söz edilirken, renkli sırlı tuğla paneller günümüzde de kalıntılarda görülebilmektedir.

Susa’da 1854’teki ilk sondajların ardından, 1884’te sistematik kazı başladı. Jacques de Morgan liderliğindeki Fransız arkeologlar, kendilerini korumak için Haçlı tarzı bir kale inşa ettiler. Araştırmalar yirminci yüzyıla kadar devam etmiştir. Ne yazık ki, kalıntılar Birinci Körfez Savaşı sırasında kısmen tahrip olmuştur.

Kaynak

R. Boucharlat, “Suse à l’ époque sassanide”, içinde: Mezopotamya 22 (1987) 316-322
R. Boucharlat, “Suse et la Susiane à l’ époque achémenide. Données archéologiques”, içinde: Ahameniş Tarihi 4 (1990) 149-175

Banner
Benzer Yazılar

Ukrayna’nın merkezinde keşfedilen hiyeroglifler ve Varangian sembolleri içeren bir mağara kompleksi

20 Kasım 2022

20 Kasım 2022

Eski Kiev Rus Devleti Kyivan döneminden kalma olduğu düşünülen hiyeroglifler ve Varangian sembolleri içeren antik bir mağara kompleksi, Kiev’in merkezinde...

Tibet Platosu’na kalıcı olarak ilk yerleşenler: Denisovalılar veya Homo sapiens

8 Aralık 2021

8 Aralık 2021

Tibet Platosu, uzun zamandır dünyanın dört bir yanına göç eden insanlar tarafından doldurulan son yerlerden biri olarak kabul edildi. Davis,...

İsviçre’de bir Tunç Çağı yerleşimi keşfedildi

18 Şubat 2024

18 Şubat 2024

Bern Kantonu Arkeoloji Servisi, Heimberg’deki bir inşaat projesi öncesinde 2023 sonbaharında bir kurtarma kazısı gerçekleştirdi. Kazı çalışması beklenen bir Roma...

Anglosakson manastırları Viking saldırılarına karşı düşünülenden daha dirençliydi

1 Şubat 2023

1 Şubat 2023

Reading Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden araştırmacılar, Anglosakson manastır topluluklarının Viking baskınlarına karşı düşünülenden daha dirençli olduğuna dair yeni kanıtlar buldular. Kent’teki...

Roma Dönemi Hispania’sında Keşfedilen Bilinen En Eski Taş Kalıp, Sikke Üretimine Işık Tutuyor

29 Mart 2025

29 Mart 2025

İspanya’nın Porcuna kentinde, antik Obulco yerleşiminde yapılan kazılar, Roma Hispania’sında madeni para üretiminin en eski kanıtını gün yüzüne çıkardı. Jaén...

Cova de les Dones’te Yazıtlı Roma Tapınağı Keşfedildi

31 Ocak 2025

31 Ocak 2025

Alicante Üniversitesi (UA) ve Zaragoza Üniversitesi (Unizar) araştırma ekibi, İber Yarımadası’nın en büyük kaya sanatı alanlarından biri olan Cova de...

Arkeologlar 1.000 yıllık kemik paten buldu

16 Mart 2024

16 Mart 2024

Arkeologlar, Çek Cumhuriyeti’nin Přerov kentinde 1.000 yıllık bir kemik paten keşfettiler. Buluntu, bölgedeki insanların Orta Çağ’da kış sporları yaptığının kanıtı...

Yeni araştırma sonucu; Greko-Romen taş vazolar teknolojik bilginin yayılımını gösteriyor

12 Mart 2023

12 Mart 2023

Yunan, Helenistik ve Roma Dönemi taş vazolar üzerinde yapılan bir araştırma; Antik Dönem zanaatkarları arasında teknolojik bilginin yayıldığını ortaya koydu....

Arkeologlar, Atina’daki en eski Demir Çağı evini keşfettiler

26 Mayıs 2023

26 Mayıs 2023

Göttingen Üniversitesi’nden arkeologlar, Atina’nın güneyindeki Thorikos’ta Atina’daki en eski Demir Çağı evini keşfettiler. Keşif, erken Yunan tarihi için beklenmedik ve...

Macaristan’da ortaya çıkarılan eşsiz cerrahi aletlerle gömülmüş Romalı bir doktorun mezarı

29 Nisan 2023

29 Nisan 2023

Macar arkeologlar, Budapeşte’ye yaklaşık 1 km uzaklıktaki Jászberény şehri yakınlarında yüksek kaliteli cerrahi aletlerle gömülmüş 8. yüzyıldan kalma bir Romalı...

Kuzey İngiltere’de keşfedilen 11.000 yıllık insan kalıntıları

26 Ocak 2023

26 Ocak 2023

Central Lancashire Üniversitesi’ndeki (UCLan) uluslararası bir arkeolog ekibi, İngiltere’nin Cumbria kentindeki Heaning Wood Bone mağarasında 11.000 yıllık insan kalıntıları keşfetti....

Arkeologlar deniz altında Neolitik Dönem yol keşfettiler

8 Mayıs 2023

8 Mayıs 2023

Arkeologlar, Adriyatik Denizi’nde yer alan Hırvat adası Korčula’yı yapay kara kütlesine bağlayan deniz altında Neolitik Dönem yol keşfettiler. Yol, Neolitik...

Suriye’de Batı Hun İmparatorluğu’na ait yazıt bulundu

18 Eylül 2021

18 Eylül 2021

Suriye’nin Rakka kenti yakınlarında bulunan Sura Antik Kenti’nde, Batı Hun İmparatorluğu’na ait bilinen en eski yazıt ortaya çıktı. Suriye’de yaşanan...

Kazılar, Samikon’daki Poseidon Tapınağı’nın daha önce tahmin edilenden daha anıtsal olduğunu gösteriyor – Yeni Keşifler

9 Kasım 2024

9 Kasım 2024

Avusturya Bilimler Akademisi ve Yunanistan Kültür Bakanlığı’ndan arkeologların Batı Mora’daki Kleidi-Samikon’da yürüttüğü yeni kazılar, 2022 yılında keşfedilen tapınağın daha önce...

Viking Kadınlarında Keşfedilen Üç Garip Kafatası Modifikasyonu

1 Nisan 2024

1 Nisan 2024

Son yıllarda araştırmalar Viking Çağı’nda kalıcı vücut modifikasyonu için kanıtlar sağladı. Bu araştırmaların sonuncusu, Baltık Denizi’ndeki Gotland adasından kafatasları uzatılmış...

Yorumlar
Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

[mc4wp_form id=”621″]