2 June 2023 Gelecek Geçmişin Ürünüdür

İran’ın efsanevi harap şehri “Susa”

Antik Susa, dünyanın en eski şehirlerinden biridir. Elam, Pers ve Part imparatorlukları eskiden, şimdi çağdaş Shush şehri tarafından sınırlanan şehre hükmetmişlerdi.

Susa, Ester Kitabında ve diğer İncil yazılarında Shushan olarak adlandırılır. Dicle nehrinin yaklaşık 250 kilometre doğusunda, Kharkeh ve Dez nehirleri arasında, aşağı Zagros sıradağlarına yakın bir yerde bulunmaktadır.

Arkeolojik kanıtlar, Susa’nın M. Ö. 4200’den beri sürekli olarak yerleşim gördüğünü göstermektedir. Ayrıca Susa’da M.Ö. 7000 yıllarında iskan edilmiş bir köyün izlerine de rastlanmıştır.

Susa’nın çömlekçileri, erken dönemde rakipsiz kaliteli çanak çömlek ürettiler ve bunları kuş, dağ keçisi ve diğer hayvan motifleriyle süslediler. Şehir dördüncü binyılda (“Uruk Dönemi”) Elam’ın başkenti olmuş ve zaman zaman güney Irak’taki Sümer ve Akad şehirleriyle rekabet edebilmiştir.

Şehrin kendisi doğuya doğru, şehrin şimdi Kraliyet Şehri olarak adlandırılan kısmına doğru genişledi. Yazılı bilgilerden, burada bir zigguratın olması gerektiğini biliyoruz. Üçüncü bölüm ise daha doğuda bulunan esnaf alanıdır.

Susa dünyanın en eski şehirlerinden biridir.
Susa dünyanın en eski şehirlerinden biridir.

Erken döneme baktığımız zaman karşımıza ilk çıkan hanedanlık Awan hanedanlığıdır. Awan hanedanının üçüncü bin yılın son çeyreğinde Elam’ı yönettiği bilinmektedir; onlar kısa süreliğine Susa’yı kendi krallığına çekmeyi başaran Akkad hanedanının Sargon’unun çağdaşlarıydı. Ancak Awan kralları özgürlüklerini yeniden kazanmayı başardılar.

Gutiler dağlardan inip Elam ve Mezopotamya’nın alüvyonlu ovalarında yıkıma yol açtığında, Awan krallığı da dağıldı.

Elam, Eski Babil İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra tekrar bağımsız  hale geldi ve büyük olasılıkla Anšan’dan yeni bir hanedan, Elam’da kontrolü ele geçirdi. Kidinuidler  İgehalkids ve Šutrukids tarafından el değiştirdi. Susa, bu hanedanlıklar  altında çok gelişti.

Büyük Cyrus tarafından fethedildikten sonra, Pers hükümdarlarının kışlık evi olarak kullanıldı. M. Ö. 538 veya 539’da Büyük Cyrus II, Susa’yı Pers İmparatorluğu’na dahil etti.

Susa, İran.
Susa, İran’daki antik kalıntılar ( UNESCO)

Cyrus’un haleflerinden biri olan Kral Darius (522-486), saraylarından birini Susa’da inşa etti. Sarayın DSf olarak bilinen yazıtı, Darius’un inşasını anlatıyor. Susa şüphesiz en sevdiği saraydı. Ahameniş imparatorluğu hakkında kapsamlı bilgiler veren Yunanlı bilgin Halikarnaslı Herodot” başka bir başkent bilinmiyordu. Kral Darius başka bir başkent kurmayacak kadar Susa’yı sevmiş olmalı” diye aktarmıştır.

Söylentilere göre, Makedonyalı İskender M. Ö. 330 yılında Susa’yı ele geçirmiş, şehri yağmalamış ve hazineden yaklaşık 40.000 talant altın ve gümüşü ele geçirmiştir. Büyük İskender’in Babil’i tercih etmesi Susan’ın düşüşünü başlattı ve kısa süre sonra bir isyandan sonra şehir yerle bir edildi. Bununla da yetinmeyen İskender ayrıca burada evlenmiştir. Daha sonra II. Sapor (309-379) tarafından yeniden inşa edildi ve Iranshahr Shapur olarak yeniden adlandırıldı ve daha sonra 645’teki Arap işgaline direnmeye yardımcı oldu.

Şehir, Ahameniş İmparatorluğu’nun çöküşü ve Susa’da hüküm süren Büyük İskender’in evlenmesiyle Seleukos imparatorluğunun bir parçası oldu. Eulaeus’ta artık Seleucia olarak biliniyordu. Darius’un sarayının yanına Yunan tarzı bir saray inşa edildi. İdari merkez ise kentin güney kesiminde yer almakta olup, hemen hemen tüm Yunan ve Part yazıtlarının ortaya çıkarıldığı bir yerdir. Part çağında, şehir sikke bastı.

Sasani döneminde şehrin büyük bir Hıristiyan nüfusu vardı. Nüfusu Iwan-e Karkheh’e aktaran Sasani Kralı II. Şapur tarafından yağmalandı. Susa, M. S. 13. yüzyıla kadar hala önemli şehirlerden biriydi.

Susa'da sırlı silisli tuğlalar, c. Bir Ahameniş askerini tasvir eden MÖ 510 (Wikimedia Commons)
Susa’da sırlı silisli tuğlalar, c. Bir Ahameniş askerini tasvir eden M. .Ö 510 (Wikimedia Commons)

Kutsal Kitaplarda Susa

Susa, İncil’de Agagit Haman’ın Pers Yahudilerini yok etmeyi planladığı Ester hikayesinde geçer. Efsaneye göre, Ester kocası Pers Kralı Ahasuerus’u Haman’ın komplosunu engellemeye ikna ederek Haman’ı alt etti. Antik kökenlere göre, bahsedilen olay, her yıl kostümlü partiler ve diğer kutlamalarla karakterize edilen Yahudi Purim festivalinde anılır.

Susa ayrıca, Nebukadnezar’ın Kudüs’e saldırmasının ardından çok sayıda Yahudi’nin rehin alındığı Babil esareti sırasında MÖ 6. yüzyılda şehirde ikamet eden Nehemya ve Daniel’in kitaplarında da bahsedilir. Shush-Daniel mezarının Daniel’in kendisi olduğu söylenir. Bazılarının daha önce bir taş ‘Davut Yıldızı’ olduğuna inandığı sıra dışı bir beyaz koni ile örtülüdür.

Susa ayrıca Daniel’in Belşatsar’ın üçüncü yılında gördüğü bir koç ve bir keçiyle bağlantılıydı. Esther’e göre Shushan, eskiden görkemli sütunlardan oluşan büyük bir salonu ve son derece çarpıcı bir cephesi olan muhteşem bir saraya sahipti. Kalıntılarda ortaya çıkarılan yazıtlara göre saray, Pers kralları Darius ve Artaxerxes tarafından yaptırılmıştır. Çeşitli kaynaklarda Lübnan’dan ahşap, Gandara’dan tik, Sardeis ve Baktriya’dan gelen altından söz edilirken, renkli sırlı tuğla paneller günümüzde de kalıntılarda görülebilmektedir.

Susa’da 1854’teki ilk sondajların ardından, 1884’te sistematik kazı başladı. Jacques de Morgan liderliğindeki Fransız arkeologlar, kendilerini korumak için Haçlı tarzı bir kale inşa ettiler. Araştırmalar yirminci yüzyıla kadar devam etmiştir. Ne yazık ki, kalıntılar Birinci Körfez Savaşı sırasında kısmen tahrip olmuştur.

Kaynak

R. Boucharlat, “Suse à l’ époque sassanide”, içinde: Mezopotamya 22 (1987) 316-322
R. Boucharlat, “Suse et la Susiane à l’ époque achémenide. Données archéologiques”, içinde: Ahameniş Tarihi 4 (1990) 149-175

Banner
Benzer Yazılar

Pompeii Etrüksler Tarafından Kuruldu

15 Ağustos 2021

15 Ağustos 2021

Pompeii yaşadığı felaketin bir sonucu olarak günümüze kadar bozulmadan gelebilmiş antik şehirlerden biri. Bugün bile yeni keşifleriyle bizleri hala şaşırtan...

Macaristan’da ortaya çıkarılan eşsiz cerrahi aletlerle gömülmüş Romalı bir doktorun mezarı

29 Nisan 2023

29 Nisan 2023

Macar arkeologlar, Budapeşte’ye yaklaşık 1 km uzaklıktaki Jászberény şehri yakınlarında yüksek kaliteli cerrahi aletlerle gömülmüş 8. yüzyıldan kalma bir Romalı...

1100 yıl önce Konstantinopolis’i kuşatan Bulgar askerlerine ait amulet bulundu

1 Nisan 2023

1 Nisan 2023

Bulgaristan’da Büyük Çar Simeon zamanından kalma Kiril dilinde bir yazıt taşıyan kurşun plakalı bir amulet keşfedildi. Amulet, Bulgaristan’ın güneyindeki Ivaylovgrad...

Notre Dame Katedrali’de bulunan iki lahit sırlarını ortaya çıkarmaya başladı

12 Aralık 2022

12 Aralık 2022

Bu yılın başlarında Notre Dame Katedrali’nin nef ve transeptinin kesiştiği noktada yapılan bir kazıda bulunan iki lahitten birinin sahibi tespit...

Dispilio tablet bilinen ilk yazılı metin olabilir mi?

8 Ocak 2022

8 Ocak 2022

Şimdiye kadar elde edilen arkeolojik buluntulara göre yazının, Mezopotamya uygarlığında MÖ 3000 yıllarında bulunduğu biliniyor. Yazı serüveni Sümerlerin Uruk şehrinde...

İngiltere’de 10.500 yıllık Avcı-Toplayıcı yerleşimi bulundu

21 Ocak 2023

21 Ocak 2023

Chester Üniversitesi ve Manchester’dan bir arkeolog ekibi, İngiltere’nin Scarborough kenti yakınlarındaki kazılar sırasında Avcı-Toplayıcı yerleşimini keşfetti. Ekip tarafından Kuzey Yorkshire’daki...

İspanya’nın güneyindeki Endülüs’ün kalbinde yeni bir megalitik anıt keşfedildi

6 Mayıs 2023

6 Mayıs 2023

İspanya’daki arkeologlar, uyuyan dev olarak da bilinen La Peña de los Enamorados’un oluşumunu araştırırken daha önce göz ardı edilen bir...

Anglosakson manastırları Viking saldırılarına karşı düşünülenden daha dirençliydi

1 Şubat 2023

1 Şubat 2023

Reading Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden araştırmacılar, Anglosakson manastır topluluklarının Viking baskınlarına karşı düşünülenden daha dirençli olduğuna dair yeni kanıtlar buldular. Kent’teki...

İngiltere’nin 3000 yıllık en eski deri ayakkabısı Kent sahilinde keşfedildi

26 Şubat 2023

26 Şubat 2023

Kent şehrinin sahilinde bulunan bir Tunç Çağı kalıntısının Birleşik Krallık’ta bulunan en eski ayakkabı olduğuna inanılıyor. Deriden yapılan ayakkabı 3000 yaşında...

Yazı sistemlerinin evrimine ışık tutan Afrika Vai Dili

5 Şubat 2022

5 Şubat 2022

Yaklaşık 5 bin yıllık bir geçmişe sahip yazının gelişimi üzerine çalışmalar devam ediyor. Mezopotamya’da ortaya çıkan yazı, günümüzde bilindiği kadarıyla...

Duman arkeolojisi Nerja Mağarası’nın Avrupa’nın en çok ziyaret edilen mağarası olduğunu kanıtladı

26 Nisan 2023

26 Nisan 2023

Córdoba Üniversitesi’nden bir ekip tarafından yapılan yeni bir çalışma, Nerja Mağarası’nın Tarih Öncesi dönemde Avrupa’nın en çok ziyaret edilen mağarası...

16. yy. yapılmış olan Salamanca Katedrali’nin astronot figürünün gizemi

11 Mart 2022

11 Mart 2022

İspanya’nın Salamanca şehrinde 16. yüzyıldan kalma bir İspanyol katedralinde oyulmuş bir “astronot” var. Yanlış okumadınız! Katedral Nueva olarak bilinen bu katedralin...

Orman Yangınları 800 Yıllık Tarihi Mezarlara da Zarar Verdi

4 Ağustos 2021

4 Ağustos 2021

Ülkemizin gözbebeği ormanlarımız bir haftadır yanıyor. Yangına müdahale ederken yaşamlarını yitiren yurttaşlarımız bizleri derin acılara boğarken, yüzlerce yurttaşımızda evlerini, mallarını...

Amerika’da Az Bilinen Bir Uygarlık, Eski Mısır Kadar Piramitler İnşa Etti

26 Haziran 2022

26 Haziran 2022

Hepimiz en eski piramitlerin Mısır’da yapıldığını düşünüyoruz. Yeryüzünde Mısır ile aynı zamanda yapılmış başka piramitler de bulunuyor. Ancak, bu piramitler...

Fransa’da keşfedilen anıtsal Roma kompleksi

20 Mart 2023

20 Mart 2023

Kuzeydoğu Fransa’daki Reims şehrinde, arkeologlar MS 2. – 3. yüzyıldan kalma anıtsal Roma kompleksi keşfettiler. Yapı, bir U’nun kollarını oluşturan...

Yorumlar
Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

[mc4wp_form id=”621″]